Tης Ζακλίν Σιάνου Συμβούλου Ψυχικής Υγείας Συνθετικής προσέγγισης & Κλινικής Υπνοθεραπεύτριας.

Η Ενότητα «τραύμα» είναι μια ενότητα που φέρει πολύ χώρο για ανάλυση και συζήτηση στα τραπέζια των ειδικών ψυχικής υγείας, και όχι μόνο. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα γίνει μια βασική αναφορά του πώς ορίζεται το ψυχικό τραύμα, ποιες μπορεί να είναι οι αιτίες και ποιες είναι οι επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος.

Ορισμοί

Ετυμολογικά, η λέξη «τραύμα» προέρχεται από το ρήμα «τιτρώσκω» που σημαίνει «τραυματίζω, πληγώνω, καταστρέφω, βλάπτω, προξενώ ζημιά».

Με βάση τον ορισμό που δίνει η Κατερίνα Μάτσα (2007, σελ.18) «ψυχικός τραυματισμός επέρχεται όταν ένα συμβάν προκαλεί ένα ρήγμα στην ψυχική ζωή του ατόμου, αφού υπερβαίνει τις ικανότητες που έχει να αναπτύξει τις άμυνες του και να το ξεπεράσει». Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους έχουν βιώσει ψυχοπιεστικά και στρεσογόνα γεγονότα. Γεγονότα που με κάποιον τρόπο παραβίασαν τα όρια του ατόμου και το άτομο ένιωσε απειλή και χωρίς προστασία. Τα τραυματικά γεγονότα αυτά δοκιμάζουν τις αντοχές του ατόμου και την ανθεκτικότητα του. Ο άνθρωπος από τη φύση του όμως είναι πολύ ανθεκτικό είδος. Από τις αρχές της ύπαρξης του, ο άνθρωπος έχει καταφέρει να ανακάμψει από πολύ σκληρά γεγονότα (πχ. πόλεμοι, βία, φυσικές καταστροφές κ.ο.κ.). Ορισμένα λοιπόν από τα γεγονότα που προκαλούν τα τραύματα των ανθρώπων είναι διαχειρίσιμα από τους ιδίους και ορισμένα χρειάζονται περισσότερη προσοχή και βοήθεια από ειδικούς για να ξεπεραστούν.

Εδώ είναι αξιόλογο να επισημανθεί η διαφορά του ψυχικού τραύματος με το στρες: το στρες αναπτύσσεται καθημερινά, σε καθημερινές και συνηθέστερα δυσάρεστες καταστάσεις και διαρκεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, δηλαδή όταν περάσει η δυσάρεστη κατάσταση το στρες εξαφανίζεται, παραδείγματος χάριν η παράδοση ενός μεγάλου project σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Με την ολοκλήρωση του project η ένταση και το στρες εξαφανίζονται.

Αντίθετα, το ψυχικό τραύμα δεν συνδέεται απλά με ένα συγκεκριμένο γεγονός που συνέβη στο παρελθόν. Είναι «το συνολικό αποτύπωμα της τραυματικής εμπειρίας του νου» και επιδρά στον εγκέφαλο, στο σώμα καθώς και στην γενική κατάσταση του ατόμου. Είναι μια εσωτερική αλλαγή του τρόπου που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και ερμηνεύει τα εξωτερικά ερεθίσματα. Κάθε τραυματική εμπειρία που βιώνει το άτομο αφήνει εμπειρίες και ίχνη θα λέγαμε, που μπορούμε να τα συναντήσουμε στο νου, στα συναισθήματα, στη βιολογία του σώματος, στο ανοσοποιητικό σύστημα ή και επαναβίωση τραύματος με κάποιον τρόπο ανά γενεά (διαγενεαλογικό τραύμα).

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ένα τραυματικό γεγονός δεν επηρεάζει μόνο το άτομο που το βίωσε αλλά και τους ανθρώπους γύρω του, παραδείγματος χάριν, μια μητέρα που εμφανίζει μετατραυματική αγχώδη διαταραχή, το παιδί της είναι φυσιολογικό να εμφανίσει ίσως άγχος και ανασφάλεια στην παιδική ή και μετέπειτα ενήλικη ζωή του. Η έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία εξίσου επηρεάζει ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα. Επομένως σε τέτοιες περιπτώσεις, η βοήθεια ψυχικής υγείας οφείλει να παρέχεται όχι μόνο στο ίδιο το άτομο που βιώνει το ψυχικό του τραύμα αλλά και στους ανθρώπους γύρω του εξίσου.

Υπάρχουν τρείς (3) βασικές κατηγορίες ψυχικού τραύματος: το οξύ τραύμα, το χρόνιο τραύμα και το σύνθετο τραύμα. Το οξύ τραύμα αναφέρεται σε ένα πολύ επικίνδυνο γεγονός, το χρόνιο τραύμα αναφέρεται σε αποτέλεσμα συνεχόμενης έκθεσης σε μια ψυχοπιεστική κατάσταση και το σύνθετο τραύμα που αναφέρεται σε έκθεση του ατόμου σε πολλαπλά τραυματικά γεγονότα.

Αιτίες του τραύματος

Το τραύμα δημιουργείται όταν το άτομο βιώσει με κάποιον τρόπο φόβο, τρόμο, απειλή, πανικό, καταστάσεις ακραίες και ψυχοπιεστικές για τον ψυχισμό του. Το βιώνει σε τέτοιο βαθμό που ο ίδιος ο οργανισμός, ο ψυχισμός του δεν δύναται να εξηγήσει, να δώσει νόημα, να κατανοήσει τι βιώνει. Μπορεί να είναι «απλό» ή «σύνθετο» τραύμα. Το «απλό» τραύμα θα μπορούσαμε να πούμε πώς είναι ένα γεγονός μεμονωμένο που το άτομο μπορεί να το αντιμετωπίσει σχετικά πιο εύκολα σε αντίθεση με το «σύνθετο» τραύμα που μπορεί να συνδέεται με εμπειρίες του παρελθόντος, ακόμη και στις πρώιμες ηλικίες του.

Βασικές αιτίες του τραύματος θα μπορούσαν να είναι:

• φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, φωτιές κτλ)
• σωματική κακοποίηση – βία (βιασμός, παρενόχληση, ενδοοικογενειακή βία κτλ)
• συναισθηματική κακοποίηση
• σοβαρές σωματικές βλάβες
• σοβαρά ατυχήματα (πχ τροχαία)
• μάρτυρες ενός τρομακτικού γεγονότος (πχ επίθεσης, πόλεμοι, τρομοκρατία, ομηρία κτλ)
• πτώσεις και τραυματισμοί
• χειρουργεία (ειδικά εάν συμβαίνουν σε πρώιμες ηλικίες)
• σοβαρά νοσήματα, σοβαρή ιατρική διάγνωση κτλ
• περιγεννητικά τραύματα (τραύμα κατά τη γέννα)
• περιστατικά βίας ή ξαφνικού θανάτου κάποιου κοντινού

Σημαντικό είναι να αναφερθεί πώς οι παράγοντες ευαλωτότητας του κάθε ατόμου παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ψυχικού τραύματος, η ηλικία που συνέβη, η σημασία που έδωσε το άτομο σε αυτό το γεγονός, το ιστορικό του καθώς επίσης και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Η γενετική προδιάθεση, προσωπικές ικανότητες ψυχικής ανθεκτικότητας και αντοχής, προηγούμενες εμπειρίες επηρεάζουν την αντίδραση του εκάστοτε ατόμου σε τραυματικά γεγονότα. Στους περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως είναι η φύση του τραυματικού γεγονότος (διάρκεια, σκόπιμη ή μη, βλάβη κτλ) καθώς και η αντίδραση και η υποστήριξη από το περιβάλλον, οικογενειακό και κοινωνικό, μπορούν να μετριάσουν ή να επιδεινώσουν τις επιπτώσεις ενός τραύματος.

Επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος

Κατά κύριο λόγο, το άτομο που κουβαλάει μέσα του το ψυχικό τραύμα βιώνει μια διαχρονική δυσφορία που αδυνατεί να εξηγήσει. Με εξωτερικά ερεθίσματα που ίσως του θυμίζουν (συνειδητά ή ασυνείδητα) το τραυματικό γεγονός μπορεί να ξεκινήσει να πανικοβάλλεται, να δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει προβλήματα σε επαγγελματικό και προσωπικό χώρο, να αποφεύγει πράγματα, καταστάσεις και ανθρώπους, να μην θυμάται ενδεχομένως το γεγονός ή να μην μπορεί να κατανοήσει τα συναισθήματα του. Μπορεί να εμφανίσει ψυχοσωματικά, συναισθηματικά και γνωστικά συμπτώματα. Ενδεικτικά μπορεί να εμφανίσει ένα συνονθύλευμα από τα κάτωθι:

• Ευερεθιστότητα
• Συχνή επιθετικότητα
• Αίσθηση απειλής ή/και καχυποψία / νευρικότητα
• Έντονη κόπωση / διαταραχές ύπνου / χρόνιος ανεξήγητος πόνος
• Αλλαγές στην όρεξη πέραν του συνηθισμένου
• Έντονος θυμός και φόβος/φοβίες
• Κρίσεις πανικού / έντονο άγχος / κατάθλιψη / κλάμα / ενοχές / θλίψη / ντροπή
• Αίσθηση απόγνωσης / αποσύνδεσης / συμπεριφορές αποφυγής / αποπροσωποποίηση
• Απώλεια μνήμης (ειδικά όσον αφορά το τραύμα)
• Μετατραυματικό Στρες
• Αυτοτραυματισμός/ αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές / εθισμοί / ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές
• Ψευδαισθήσεις
• Έλλειψη συγκέντρωσης/διάσπαση προσοχής
• Μηρυκασμό σκέψεων/ επαναλαμβανόμενες δυσφορικές αναμνήσεις και εφιάλτες / έντονα συναισθήματα και εικόνες που σχετίζονται με το τραύμα
• Εμμονή με τον θάνατο

Οι επιδράσεις του πλέον άλυτου ψυχικού τραύματος φυσικά αγγίζουν και τις διαπροσωπικές σχέσεις καθώς το άτομο που βρίσκεται σε πραγματικά έντονη δυσφορία μέσα του, είναι δύσκολο να διατηρήσει υγιείς σχέσεις με τους γύρω του, να υπάρχουν σεξουαλικά προβλήματα, να υπάρχει έντονη επιθετικότητα και διαφωνία, με αίσθηση συνεχόμενης απειλής και τελικά να έρχεται η κοινωνική απόσυρση.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε πώς ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να υποστεί ένα ψυχικό τραύμα, ανά πάσα στιγμή. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο για το πώς το άτομο θα εκλάβει το τραυματικό γεγονός, ατομικοί και περιβαλλοντικοί. Το σημαντικότερο όμως ρόλο θα τον παίξει ο ίδιος μας ο εαυτός: το πόσο ευάλωτοι είμαστε τη στιγμή εκείνη και το πόσο ψυχικά ανθεκτικοί γινόμαστε ώστε, όταν είμαστε έτοιμοι πιά και αντέχουμε, να αναγνωρίσουμε και να επιλύσουμε τα τραύματα μας.

Σε αυτή τη διαδικασία θεραπείας φυσικά βοηθούν οι άνθρωποι που επιλέγουμε να έχουμε δίπλα μας, οι σημαντικοί άλλοι, και ο ίδιος ο θεραπευτής. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί το άτομο να δουλέψει πάνω στο τραύμα του, και με την υποστήριξη που του παρέχεται, να μπορέσει να είναι και πάλι λειτουργικό στην καθημερινότητα του, και να συνεχίσει το μέλλον του.

Για περισσότερα Επιστημονικά άρθρα Ψυχολογίας μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://psychopedia.gr/

Για να ενημερώνεστε για όλα τα Επιμορφωτικά Σεμινάρια που αφορούν την Ψυχοπαθολογία και την Παιδοψυχολογία μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://www.seminars-psychopedia.gr/

Βιογραφικό Ζακλίν Σιάνου

Η Ζακλίν Σιάνου είναι κάτοχος του πτυχίου με Άριστα στην Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων, κάτοχος μεταπτυχιακό με “Honors” στο Management, από το Αγγλικό Πανεπιστήμιο University of Hertfortshire, κάτοχος της πιστοποίησης Συμβουλευτικής Ψυχικής Υγείας Συνθετικής Προσέγγισης και κάτοχος διπλώματος Ανώτερης Πρακτικής στην Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση Κλινικής Βιοθυμικής Υπνοθεραπείας. Είναι Licensed Hypnotherapist από το General Hypnotherapy Standards Council (GHSC). Είναι τακτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής (ΕΕΣ) και του European Association for Counselling (EAC), και μέλος του βρετανικού διπλώματος Advanced Qualification in Hypnotherapy Practice του φορέα General Hypnotherapy Standards Council (GHSC).

Διατελεί εθελόντρια Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας με ομαδικές και ατομικές συνεδρίες στον Δήμο Διονύσου από το 2019, σε ενήλικες και εφήβους για το άγχος, το πένθος, την οικογενειακή συμβουλευτική κα., καθώς επίσης κατά την εποχή του Covid και της καραντίνας παρείχε ψυχολογική υποστήριξη μέσω internet στον Δήμο Διονύσου και στους ανθρώπους που χρειάζονταν. Από το 2006 είναι Εισηγήτρια Σεμιναρίων Αυτογνωσίας, Αυτοβελτίωσης, και ποικίλης θεματολογίας Marketing, Management, Human Resources Management, Πωλήσεων, Ηγεσίας κ.α.. Εργάζεται ως Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και Κλινική Υπνοθεραπεύτρια για ενήλικες, με ατομικές και ομαδικές συνεδρίες από το 2021 σε ιδιωτικό γραφείο. Έχει συνεργασίες με συναδέλφους σε ενδεικτικές θεματολογίες σεμιναρίων όπως Ενσυνείδητη Διατροφή (Mindful Eating), Αυτογνωσία κτλ.

Παρακολουθεί συνεχώς πλήθος σεμιναρίων εξειδικευμένης επιμόρφωσης από πιστοποιημένα εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως είναι τα εξής ενδεικτικά: ψυχοσωματική ιατρική, διαχείριση αυτοάνοσων νοσημάτων, διατροφικές διαταραχές, ψυχικό τραύμα και σώμα, ψυχοπαθολογία ενηλίκων & παιδιών, παιδοψυχολογία, παιγνιοθεραπεία, τέχνη και συναισθηματικές δυσκολίες, ψυχοπαθολογία (οριακή, ιδεοψυχαναγκαστική κτλ), σεμινάριο ευαισθητοποίησης σωματικής συμβουλευτικής προσέγγισης κ.α..