Tης Νικολέτας Κότσυφα Ψυχολόγος του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (BSc)

Οι φυσικές και μη φυσικές καταστροφές αποτελούν αδιάσπαστο μέρος της ζωής στον πλανήτη μας, με τη δυνατότητα να επηρεάζουν βαθιά το περιβάλλον και τις κοινωνίες. Οι φυσικές καταστροφές περιλαμβάνουν φαινόμενα όπως πλημμύρες, σεισμούς, πυρκαγιές, τυφώνες και κατολισθήσεις, ενώ οι μη φυσικές καταστροφές μπορεί να περιλαμβάνουν γεγονότα όπως εμπρησμοί, εκρήξεις και άλλες ανθρωπογενείς κρίσεις. Αυτές οι καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές υλικές ζημιές και απώλειες ζωών, ενώ οι ψυχολογικές τους συνέπειες είναι συχνά εξίσου, αν όχι περισσότερο, βαθιές και διαρκείς.

Φυσικές Καταστροφές
Φυσικές καταστροφές, όπως οι σεισμοί, έχουν τη δυνατότητα να καταστρέψουν υποδομές και να προκαλέσουν εκτεταμένες απώλειες, αφήνοντας τα παιδιά χωρίς ασφαλή καταφύγια και συχνά με την απώλεια αγαπημένων προσώπων. Για παράδειγμα, ο σεισμός στο Νεπάλ το 2015 είχε καταστροφικές συνέπειες, επηρεάζοντας χιλιάδες παιδιά που έχασαν τα σπίτια τους και έμειναν εκτεθειμένα σε τραυματικές εμπειρίες. Οι πυρκαγιές, όπως αυτές που συνέβησαν στην Αυστραλία το 2019-2020, είχαν ως αποτέλεσμα την εκκένωση ολόκληρων κοινοτήτων, με τα παιδιά να βιώνουν τον τρόμο της απώλειας της κατοικίας τους και την αίσθηση ότι ο κόσμος γύρω τους καταρρέει.

Μη Φυσικές Καταστροφές
Οι μη φυσικές καταστροφές, από την άλλη, περιλαμβάνουν γεγονότα που προκαλούνται από ανθρώπινες πράξεις, όπως οι σκόπιμες πυρκαγιές ή οι εμπρησμοί. Ένα παράδειγμα είναι η πυρκαγιά στην Παναγία των Παρισίων το 2019, που αν και δεν προκάλεσε τραυματισμούς, επηρέασε έντονα την κοινότητα και ιδιαίτερα τα παιδιά που έβλεπαν ένα ιστορικό μνημείο να καταστρέφεται. Οι σκόπιμες πυρκαγιές σε κατοικημένες περιοχές μπορούν να έχουν άμεσο ψυχολογικό αντίκτυπο στα παιδιά, καθώς προκαλούν αίσθημα ανασφάλειας και φόβου για πιθανή επανάληψη των γεγονότων.

Ψυχολογικές Συνέπειες των Καταστροφών στα Παιδιά

Τα παιδιά που βιώνουν φυσικές καταστροφές συχνά αναπτύσσουν ψυχολογικές δυσκολίες, όπως:

1. Άγχος και Φόβος: Η έκθεση σε καταστροφικά γεγονότα μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών, δημιουργώντας έντονο άγχος και φόβο για την ασφάλειά τους και την ασφάλεια των αγαπημένων τους προσώπων. Αυτές οι συναισθηματικές αντιδράσεις μπορούν να προκύψουν από την αίσθηση απώλειας ελέγχου, τη διακοπή της καθημερινότητας και την έκθεση σε τρομακτικές σκηνές που συνοδεύουν τέτοιες καταστάσεις. Για παράδειγμα, σε περιοχές που πλήττονται συχνά από σεισμούς, όπως η Ιαπωνία, τα παιδιά μπορεί να αναπτύξουν έντονο άγχος σχετικά με την πιθανότητα ενός νέου σεισμού. Ακόμη, σε περιοχές που επηρεάζονται από πυρκαγιές, όπως η Καλιφόρνια, τα παιδιά που ζουν κοντά σε δασικές εκτάσεις μπορεί να βιώσουν έντονο φόβο για την ασφάλεια των σπιτιών και των οικογενειών τους.

2. Μετατραυματικό Στρες (PTSD): Το Μετατραυματικό Στρες (PTSD) είναι μια σοβαρή ψυχολογική διαταραχή που μπορεί να αναπτυχθεί μετά από την έκθεση σε έντονα τραυματικές εμπειρίες, όπως φυσικές και μη φυσικές καταστροφές. Στα παιδιά, το PTSD εκδηλώνεται με συγκεκριμένα συμπτώματα που σχετίζονται με τη διαδικασία του τραύματος και την επεξεργασία των βιωμάτων τους. Τα συμπτώματα του PTSD περιλαμβάνουν εφιάλτες, αναδρομές και έντονη αποφυγή αναμνήσεων που σχετίζονται με την καταστροφή. Τα παιδιά που έχουν βιώσει καταστροφές μπορεί επανειλημμένα να ονειρεύονται σκηνές από το τραυματικό γεγονός ή τρομακτικές παραλλαγές του, να βιώνουν αναδρομές μέσω των οποίων αισθάνονται ότι επαναλαμβάνουν το τραυματικό γεγονός, είτε με τη μορφή ζωντανών σκηνών είτε μέσω συναισθημάτων που σχετίζονται με το τραύμα, να αποφεύγουν συζητήσεις ή δραστηριότητες που σχετίζονται με την καταστροφή, καθώς και χώρους που τους θυμίζουν το τραύμα.

3. Κατάθλιψη: Η κατάθλιψη είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που μπορεί να αναπτυχθεί στα παιδιά που έχουν βιώσει καταστροφές, είτε πρόκειται για φυσικές (πλημμύρες, σεισμούς) είτε για μη φυσικές (σκόπιμες πυρκαγιές, βία). Η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί με ποικιλία συμπτωμάτων και συνήθως σχετίζεται με συναισθήματα απώλειας, αλλαγής και αβεβαιότητας, τα οποία είναι κοινά μετά από τέτοιες καταστάσεις. Η απώλεια που σχετίζεται με καταστροφές μπορεί να περιλαμβάνει την απώλεια αγαπημένων προσώπων, κατοικιών, αγαθών ή ακόμη και της αίσθησης ασφάλειας και οικειότητας. Επιπλέον, Οι φυσικές καταστροφές προκαλούν σημαντικές αλλαγές στην καθημερινότητα των παιδιών. Από την αλλαγή της σχολικής τους ρουτίνας έως τη μετακόμιση σε νέο σπίτι ή καταφύγιο, αυτές οι αλλαγές μπορεί να είναι συντριπτικές και να δημιουργούν αίσθημα αναστάτωσης και αβεβαιότητας. Η αβεβαιότητα που δημιουργείται μετά από καταστροφές μπορεί να έχει ισχυρό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των παιδιών. Η αίσθηση της αβεβαιότητας για το μέλλον, όπως η έλλειψη προβλέψιμου σχεδίου για αποκατάσταση ή η αβεβαιότητα σχετικά με την οικογενειακή κατάσταση, μπορεί να προκαλέσει άγχος και κατάθλιψη.

4. Προβλήματα Συμπεριφοράς: Μετά από καταστροφές, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν αλλαγές στη συμπεριφορά ως αντίδραση στις συναισθηματικές τους προκλήσεις. Αυτές οι συμπεριφορές συχνά αντικατοπτρίζουν την προσπάθεια των παιδιών να διαχειριστούν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, όπως το άγχος, η θλίψη ή η αβεβαιότητα. Δύο από τα πιο κοινά προβλήματα συμπεριφοράς που μπορεί να εμφανιστούν είναι η επιθετικότητα και η απομόνωση. Η επιθετικότητα μπορεί να εκδηλωθεί σε διάφορες μορφές, όπως σωματική βία, λεκτική επιθετικότητα ή καταστροφή αντικειμένων. Αυτές οι συμπεριφορές συχνά είναι μια αντίδραση στην αίσθηση αδυναμίας ή ανικανότητας να ελέγξουν την κατάσταση γύρω τους, καθώς και στην αδυναμία τους να εκφράσουν με ασφαλή τρόπο τα έντονα συναισθήματά τους. Η απομόνωση μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή κοινωνικής αποχής, αποφυγής επαφών με συνομηλίκους και περιορισμού της συμμετοχής σε δραστηριότητες που προηγουμένως ήταν ευχάριστες. Η απομόνωση συχνά σχετίζεται με την αίσθηση ότι δεν μπορούν να συνδεθούν με τους άλλους ή με την αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις λόγω των συναισθηματικών τους δυσκολιών.

5. Μείωση Σχολικής Απόδοσης: Η μείωση της σχολικής απόδοσης είναι μια κοινή συνέπεια για πολλά παιδιά που έχουν βιώσει καταστροφές, είτε φυσικές είτε μη φυσικές. Οι συναισθηματικές δυσκολίες που προκύπτουν από τέτοια γεγονότα μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα των παιδιών να συγκεντρωθούν, να συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία και να αποδώσουν στο σχολείο. Οι αλλαγές στην ψυχική και συναισθηματική τους κατάσταση μπορούν να οδηγήσουν σε δυσκολίες στη μάθηση και στη συμπεριφορά τους μέσα στο σχολικό περιβάλλον.

Τρόποι Αντιμετώπισης και Στήριξης των Παιδιών μετά από Καταστροφές

Η υποστήριξη των παιδιών μετά από φυσικές καταστροφές είναι κρίσιμη για την ψυχολογική τους ανάκαμψη και ευημερία. Η σωστή προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να επεξεργαστούν τα συναισθηματικά τους τραύματα και να επανέλθουν στην κανονικότητά τους. Εδώ αναλύεται η συναισθηματική υποστήριξη και άλλες στρατηγικές παρέμβασης.

• Συναισθηματική Υποστήριξη: Η συναισθηματική υποστήριξη είναι θεμελιώδης για την ψυχολογική ευημερία των παιδιών που έχουν βιώσει καταστροφές. Περιλαμβάνει την παρουσία και την ακούσια διάθεση των γονέων, των εκπαιδευτικών και άλλων σημαντικών ατόμων στη ζωή των παιδιών, για να τα ακούσουν και να τα βοηθήσουν να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους. Αυτή η στήριξη μπορεί να γίνει μέσω της ενθάρρυνσης της έκφρασης των συναισθημάτων, της παροχής ασφαλούς χώρου για συζήτηση και της παροχής συναισθηματικής ηρεμίας και σταθερότητας.
• Σταθερότητα και Ρουτίνα: Η επαναφορά μιας σταθερής ρουτίνας είναι ένα κρίσιμο βήμα για την αποκατάσταση της ψυχικής ευημερίας των παιδιών που έχουν βιώσει καταστροφές. Η αίσθηση ασφάλειας και κανονικότητας που προσφέρει η ρουτίνα μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική σε περιόδους αβεβαιότητας και αλλαγών. Η σταθερότητα δεν αφορά μόνο τη δημιουργία μιας καθημερινής δομής αλλά και τη διατήρηση ενός περιβάλλοντος όπου τα παιδιά αισθάνονται ασφαλή και προσεγμένα. H επαναφορά σε μια σταθερή ρουτίνα μπορεί να προσφέρει ένα αίσθημα κανονικότητας και ασφάλειας, το οποίο είναι σημαντικό για την ψυχολογική αποκατάσταση των παιδιών.
• Ενημέρωση και Επεξήγηση: Η ειλικρινής και κατάλληλη για την ηλικία ενημέρωση σχετικά με τις καταστροφές είναι κρίσιμη για την ψυχολογική ευημερία των παιδιών. Η κατανόηση του τι συνέβη μπορεί να μειώσει την αβεβαιότητα και το άγχος που συχνά συνοδεύουν τις καταστροφές. Η κατάλληλη ενημέρωση βοηθά τα παιδιά να επεξεργαστούν τα γεγονότα, να κατανοήσουν τις αλλαγές στη ζωή τους και να νιώσουν μεγαλύτερη ασφάλεια. Μετά από καταστροφές, τα παιδιά μπορεί να νιώθουν μπερδεμένα, ανήσυχα ή φοβισμένα για το μέλλον. Η έλλειψη πληροφοριών μπορεί να ενισχύσει το άγχος τους, καθώς η αβεβαιότητα και οι φήμες μπορούν να προκαλέσουν αδικαιολόγητους φόβους. Η ειλικρινής και κατανοητή ενημέρωση μπορεί να τα βοηθήσει να επεξεργαστούν το τι συνέβη και να τους δώσει εργαλεία για να διαχειριστούν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις.
• Προγράμματα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης: Η συμμετοχή σε προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για τα παιδιά που έχουν βιώσει καταστροφές. Αυτά τα προγράμματα και δραστηριότητες δεν μόνο παρέχουν άμεση υποστήριξη, αλλά ενθαρρύνουν επίσης την κοινωνική αλληλεπίδραση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων που ενισχύουν την ανθεκτικότητα των παιδιών. Μέσω της συμμετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες, τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση του άγχους, να βρουν συναισθηματική στήριξη και να ενισχύσουν την αίσθηση κοινότητας και ασφάλειας. Αυτά τα προγράμματα συνδυάζουν τη συναισθηματική υποστήριξη με πρακτικές στρατηγικές, βοηθώντας τα παιδιά να αναπτύξουν ανθεκτικότητα και θετική προσαρμογή στη νέα τους πραγματικότητα.
• Επαγγελματική Βοήθεια: Η επαγγελματική βοήθεια από ψυχολόγους και ψυχίατρους είναι κρίσιμη για τα παιδιά που βιώνουν σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες μετά από καταστροφές, όπως διαταραχές άγχους, μετατραυματικό στρες ή κατάθλιψη. Ειδικοί επαγγελματίες μπορούν να παρέχουν τη θεραπεία και την υποστήριξη που είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική διαχείριση των συναισθηματικών προβλημάτων και την αποκατάσταση της ψυχικής ευημερίας των παιδιών. Η σωστή παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν στρατηγικές ανθεκτικότητας, να επαναφέρουν την ισορροπία τους και να επιστρέψουν στην καθημερινότητά τους με πιο θετική προοπτική.

Συμπερασματικά

Οι φυσικές και μη φυσικές καταστροφές έχουν την ικανότητα να προκαλέσουν σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική τους ευημερία και ανάπτυξη. Τα συναισθηματικά προβλήματα, όπως το άγχος, η κατάθλιψη και το μετατραυματικό στρες, μπορούν να έχουν μακροχρόνιες συνέπειες εάν δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα. Ωστόσο, η παρέμβαση μέσω συναισθηματικής υποστήριξης, η δημιουργία μιας σταθερής ρουτίνας, η ενημέρωση κατάλληλη για την ηλικία, η συμμετοχή σε ψυχοκοινωνικά προγράμματα και η επαγγελματική βοήθεια μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να επανέλθουν σε μια υγιή πορεία. Η συνεργασία γονέων, εκπαιδευτικών και ειδικών ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική στήριξη των παιδιών και την αποκατάσταση της συναισθηματικής τους ισορροπίας. Με την εφαρμογή αυτών των στρατηγικών, μπορούμε να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα των παιδιών και να τους παρέχουμε τα εργαλεία που χρειάζονται για να ξεπεράσουν τις προκλήσεις και να επανέλθουν σε μια σταθερή και θετική πορεία ανάπτυξης.

Για να ενημερώνεστε καθημερινά με άρθρα Ψυχολογίας μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://psychopedia.gr/

Σύντομο Βιογραφικό Νικολέτας Κότσυφα: Ονομάζομαι Νικολέτα Κότσυφα και είμαι απόφοιτη Ψυχολόγος του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (BSc). Συνεχίζω τις σπουδές μου με Μεταπτυχιακό (MSc) στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Derby της Αγγλίας. Μου αρέσει πολύ ο εθελοντισμός, η δημιουργική απασχόληση παιδιών & η λογοτεχνία.