Της Ιωάννας Μπάτζου, Ψυχολόγου Α.Π.Θ. – Νηπιαγωγού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Ήδη από τον 7ο μήνα, το παιδί αναπτύσσει έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό, μια επιλεκτική προτίμηση προς τη μητέρα του ή και προς άλλα πρόσωπα του κοντινού του περιβάλλοντος, που το φροντίζουν, φαινόμενο που ονομάζεται προσκόλληση (John Bowlby, 1958).

Τα πρώτα χρόνια της ζωής, αυτή η εξάρτηση είναι  απαραίτητη, καθώς το βρέφος είναι εξαρτημένο από την μητέρα, όχι μόνο για την βιολογική του επιβίωση, αλλά και για την ψυχολογική του ολοκλήρωση, ενώ παράλληλα, μέσω της προσκόλλησης το παιδί μπορεί να αναπτύξει αυτο-συνείδηση, να μπορέσει, δηλαδή, να αντιληφθεί τον εαυτό του σαν ένα ξεχωριστό πρόσωπο από τους άλλους και να φτάσει στην ασφαλή ανεξαρτητοποίηση. Τα περισσότερα παιδιά μέχρι τον 12ο μήνα έχουν αναπτύξει μια τέτοια σχέση εξάρτησης.

Η διαδικασία της προσκόλλησης περνά από 3 στάδια. Την αδιαφοροποίητη προσκόλληση, που ξεκινά από την 8^η βδομάδα, όπου το βρέφος δείχνει συμπεριφορά προσκόλλησης, αλλά όχι σε συγκεκριμένα πρόσωπα, την μονοπροσωπική προσκόλληση, μεταξύ 5^ου και 7^ου μήνα, όπου το βρέφος δείχνει διαφορική προσκόλληση προς την μητέρα. Τότε, αναπτύσσεται και το άγχος αποχωρισμού και το άγχος προς τα ξένα πρόσωπα. Και, τέλος,  το στάδιο της πολυπροσωπικής προσκόλλησης, τον 18^ο μήνα,  όπου το βρέφος έχει διαμορφώσει πρόσθετες προσκολλήσεις (πχ. προς τον πατέρα, παππού και γιαγιά ή αδέρφια).

Μεταξύ 6^ου και 24ου μήνα (φάση «σαφούς δεσμού», κατά Bowlby), το βρέφος βιώνει άγχος αποχωρισμού, το οποίο κορυφώνεται μεταξύ 13ου και 18ου μήνα, όπου το παιδί φοβάται και ανησυχεί, μήπως η μητέρα του φύγει και το εγκαταλείψει. Γύρω στον 10^ο μήνα, το βρέφος προσπαθεί να βρίσκεται κοντά στην μητέρα του, την ακολουθεί όταν κινείται μέσα στο σπίτι, φροντίζει να διατηρεί μαζί της βλεμματική επαφή κ.α. Όταν το βρέφος μπορεί μέσα από αυτές τις ενέργειες να είναι κοντά στη μητέρα, συνεχίζει να εξερευνά το περιβάλλον χωρίς να αισθάνεται ανησυχία ή δυσφορία. Όταν όμως η μητέρα απομακρύνεται και δεν μπορεί να την ακολουθήσει, αισθάνεται έντονη δυσφορία και προσπαθεί να την φέρει πίσω με κλάματα, φωνές και άλλες έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, που είναι απόρροια του άγχους που βιώνει το βρέφος, λόγω του αποχωρισμού.

Eνημερωθείτε για το ΝΕΟ Εκπαιδευτικό Σεμινάριο από το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Psychopedia με θέμα: “Παιδικοί φόβοι και φοβίες – Διαγνωστικά κριτήρια και έγκαιρη αντιμετώπιση”, το οποίο θα διεξαχθεί το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου ώρα: 17:00-19.00.

Δυνατότητα παρακολούθησης: Από κοντά, μέσω Skype ή με e -learning (αποστολή βιντεοσκοπημένης εισήγησης και ηλεκτρονικού υλικού)

Απευθύνεται: Σε Ψυχολόγους, Ειδικούς Ψυχικής Υγείας, Νηπιαγωγούς, Εκπαιδευτικούς, Παιδαγωγούς, Ειδικούς θεραπευτές, Λογοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές, Κοινωνικούς Λειτουργούς, γονείς και στο ευρύτερο ενδιαφερόμενο κοινό.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://psychopedia.gr/paidikoi-fovoi-kai-fovies-diagnostika-kritiria-kai-egkairi-antimetopisi-neo-ekpaideytiko-seminario-21-9-2019/

Από το 3ο έτος και μετά, τα περισσότερα παιδιά ξεπερνούν το άγχος αυτό και μπορούν πλέον να βρεθούν με άγνωστα πρόσωπα μακριά από την μητέρα τους, γεγονός που αποτελεί ορόσημο στην πορεία του ατόμου προς την συναισθηματική ωριμότητα. Κατά τον Erikson, αυτό είναι το πρώτο κοινωνικό επίτευγμα του παιδιού.

Τι γίνεται όμως με τα παιδιά που βιώνουν έντονο άγχος αποχωρισμού και εξάρτηση και μετά το 3ο έτος;

Σε περίπτωση που το παιδί βιώνει άγχος αποχωρισμού και μετά το 3ο έτος, αναπτύσσει  δυσκολίες στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή και εκδηλώνει συμπεριφορές , όπως οι παρακάτω:

Ζητάει βοήθεια από τους ενήλικες, χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος.

Ζητάει βοήθεια ακόμα και όταν πρέπει να κάνει κάτι συνηθισμένο και όχι μόνο, όταν συναντά κάποιο εμπόδιο.

Μπορεί να θέλει να κάθεται συνέχεια στην αγκαλιά της μητέρας του και να κρατιέται σφιχτά πάνω της.

Έχει την ανάγκη να βρίσκεται κοντά σε κάποιον ενήλικα.

Επιζητά την προσοχή του ενήλικα με τον οποίο έχει προσκόλληση, πχ. να του μιλάει, να το κοιτάζει ή να ασχολείται με κάτι που έχει φτιάξει, κ.α.

Επιζητά συνεχώς την επιβεβαίωση και την επιδοκιμασία των άλλων, γεγονός που φανερώνει χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσουν οι γονείς το άγχος αποχωρισμού είναι, όταν πρέπει να φύγουν, να εξηγούν στο παιδί, ότι θα λείψουν για λίγο και να το διαβεβαιώσουν ότι σύντομα θα επιστρέψουν. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί βιώνει σύντομους αποχωρισμούς και την επιστροφή των γονιών και έτσι μαθαίνει, ότι ο αποχωρισμός είναι κάτι πρόσκαιρο και επανορθώσιμο.

Ένας άλλος τρόπος για να ελαχιστοποιηθεί το άγχος του παιδιού είναι, όταν οι γονείς φεύγουν, το παιδί να μένει σε οικείο περιβάλλον με γνωστά πρόσωπα και οικεία αντικείμενα. Αν είναι ανάγκη να μείνει σε άλλο σπίτι, κατά τη απουσία των γονιών του, καλό είναι να πάρει μαζί του, όσο το δυνατόν περισσότερα προσωπικά αντικείμενα.

Πηγές :

Herbert, M. (1998). Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας. Εφαρμοσμένη Ψυχολογία 1α. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Παρασκευόπουλος, Ν.Ι. (1985). Εξελικτική Ψυχολογία. Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη ως την ενηλικίωση. Προγεννητική περίοδος, βρεφική ηλικία. Τόμος 1.

Cole M. & Cole R. Sh. (2002). Η ανάπτυξη των παιδιών. Η αρχή της ζωής : εγκυμοσύνη, τοκετός, βρεφική ηλικία. Α Τόμος. Εκδόσεις Δαρδάνος.

Σύντομο βιογραφικό Ιωάννας Μπάτζου

H Ιωάννα Μπάτζου είναι Ψυχολόγος και Νηπιαγωγός, φοιτήτρια του Μεταπτυχιακού προγράμματος της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας». Αποφοίτησε το 2005 από το τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. και κατά την διάρκεια των σπουδών της εργάστηκε εθελοντικά στο ίδρυμα «Άγιος Δημήτριος» της Θεσσαλονίκης, ενώ ολοκλήρωσε την πρακτική της άσκηση στο κέντρο απεξάρτησης εφήβων του ΚΕΘΕΑ «Ανάδυση». Το 2010 αποφοίτησε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων. Το 2011 συμμετείχε ως νηπιαγωγός με υποτροφία στο πρόγραμμα Leonardo da Vinci που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εργάστηκε ως ψυχολόγος στον Παιδικό Σταθμό δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη και ως παιδαγωγός στο Κ.Ε.Κ. Eurotraining. Από τον Δεκέμβριο του 2015 φοιτά στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας».