Η συναισθηματική υπερφαγία (emotional overeating), μία από τις βασικές αιτίες της παχυσαρκίας, είναι η εθιστική, υπερβολική κατανάλωση φαγητού, είτε σε μεμονωμένα υπερφαγικά επεισόδια, όπου το άτομο καταναλώνει εκτός ελέγχου τεράστιες ποσότητες τροφής σε διάστημα 1-2 ωρών, είτε καταναλώνει τροφή κατά τη διάρκεια της ημέρας πολύ συχνά.

Σχετίζεται με την ψυχαναγκαστική υπερφαγία (compulsive overeating), έχει παρόμοια συμπτώματα, με τη διαφορά ότι τα υπερφαγικά επεισόδια είναι πιο ήπια και πιο διάσπαρτα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ανάλογα με τις συναισθηματικές διακυμάνσεις του ατόμου.

Η υπερφαγία έχει ως χαρακτηριστικό ότι το άτομο καταναλώνει τροφή χωρίς να πεινάει, μάλιστα μπορεί να νιώθει υπερβολικά πλήρες, αλλά αδύναμο να σταματήσει να τρώει. Στα επεισόδια υπερφαγίας, το άτομο δεν καταγράφει, ούτε ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις γεύσεις και τρώει με μεγάλη ταχύτητα.

Ενίοτε, η υπερφαγία συνδέεται με κατάθλιψη, καθώς η αλλαγή συνηθειών στο φαγητό, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης κατανάλωσης τροφής, είναι μία από τις ενδείξεις κατάθλιψης. Η συναισθηματική υπερφαγία συνήθως ξεκινά στην εφηβεία ή την πρώτη ενήλικη ζωή.

Μπορεί επίσης να ξεκινήσει μετά από ένα τραυματικό γεγονός ή απώλεια.

Η συναισθηματική υπερφαγία είναι εθισμός και παρουσιάζει αντίστοιχα χαρακτηριστικά και κύκλους, όπως κάθε άλλος εθισμός. Οι εθισμοί αναφέρονται στη χρήση ουσίας (αλκοόλ, ναρκωτικές ή φαρμακευτικές ουσίες, φαγητό) ή συνήθειας (σεξ, τζόγος, διαδίκτυο, ψώνια), οι οποίες χρησιμοποιούνται για την αλλαγή διάθεσης (‘mood altering’) ή για να παρέχουν τη στιγμιαία ευφορία των εθιστικών ουσιών (‘fix’, ‘high’) και την αποφυγή εσωτερικού πόνου.

 Τα χαρακτηριστικά του εθισμού είναι τα εξής:

Εξάρτηση. Το άτομο νιώθει έντονη δυσαρέσκεια και δυσφορία, ακόμη και άγχος όταν απομακρύνεται από την ουσία (φαγητό). Έτσι έχουμε για παράδειγμα, υπερφαγικά άτομα να μην πηγαίνουν π.χ.σε κάποια εκδρομή, από φόβο ότι δεν θα έχουν άμεση πρόσβαση σε φαγητό, ή να βιάζονται να φύγουν από μια ευχάριστη κοινωνική συνάντηση, για να βρουν φαγητό. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η συναισθηματική υπερφαγία, και κυρίως τα υπερφαγικά επεισόδια, συνήθως συμβαίνουν σε απομόνωση.

Το άτομο μπορεί να μην τρώει τίποτα στην κοινωνική συνεστίαση, με την δικαιολογία της δίαιτας, όταν όμως βρίσκεται σπίτι του και μόνος, είναι εκτός ελέγχου. Είναι σημαντικό επίσης να σημειωθεί το είδος των τροφών που επιλέγονται στην εθιστική υπερφαγία.

Τηγανητές πατάτες, χάμπουργκερ, πατατάκια, σοκολάτες, κρουασάν, μπισκότα, ζαχαρούχα αναψυκτικά και γενικά επεξεργασμένες τροφές, που, εκτός από ανθυγιεινές, είναι κατασκευασμένες να διεγείρουν την αίσθηση της γεύσης, σε σημείο που οι υγιεινές, απλές τροφές να φαίνονται αδιάφορες.

Αυτό σχετίζεται με το επόμενο χαρακτηριστικό του εθισμού, που είναι η ανοχή.

Ανοχή στην ουσία σημαίνει ότι προηγούμενες ποσότητες φαγητού, που καταναλώνονταν στην υπερφαγία, δεν επαρκούν πλέον, για να προκαλέσουν το ίδιο αποτέλεσμα στιγμιαίας ευφορίας και για αυτό η ποσότητα χρειάζεται να αυξηθεί.

Ενημερωθείτε για το ΝΕΟ Σεμινάριο από το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Psychopedia με θέμα: “Συναισθηματική Υπερφαγία – Σύγχρονες Τεχνικές Διαχείρισης” , το οποίο θα διεξαχθεί το Σάββατο 2 Noεμβρίου, ώρα: 12:00-15.00.

Επιπλέον Δυνατότητα Ασύγχρονης παρακολούθησης Ε – Learning (αποστολή βιντεοσκοπημένης της εισήγησης και εκπαιδευτικού υλικού).

Απευθύνεται: Ειδικούς ψυχικής υγείας, φοιτητές ψυχολογίας, διαιτολόγους – διατροφολόγους και το ευρύτερο ενδιαφερόμενο κοινό.

Για περισσότερες πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://psychopedia.gr/neo-seminario-synaisthimatiki-yperfagia-sygchrones-technikes-diacheirisis-2-11-2019/

Σημαίνει επίσης αλλαγή στον τύπο τροφής. Οι απλές τροφές δεν δημιουργούν πλέον την ίδια αλλαγή διάθεσης και επιλέγονται όλο και πιο διεγερτικές στην γεύση τροφές. Σε αυτό συνεισφέρουν αρνητικά οι εταιρίες παραγωγής νέων επεξεργασμένων τροφών και εδεσμάτων, τα οποία είναι όλο και πιο περίπλοκα, όλο και πιο ανθυγιεινά, όλα και πιο εξωτικά.

Αποφυγή συναισθημάτων. Όπως σε κάθε εθισμό, έτσι και στην υπερφαγία, η ουσία χρησιμοποιείται για την αποφυγή του εσωτερικού πόνου, για τη διέξοδο από επώδυνα συναισθήματα, που ενίοτε σχετίζονται με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση λειτουργεί στο υποσυνείδητο τιμωρητικά, μην αφήνοντας το άτομο να ελευθερωθεί από τον εθισμό ή να νιώσει καλά με το σώμα του. Είναι πολλά τα περιστατικά, όπου άτομα αναφέρουν ότι ενδίδουν στην υπερφαγία μετά από συγκεκριμένες καταστάσεις, π.χ.

α) το μεσημέρι, όταν το άτομο γυρνά από τη δουλειά σε ένα άδειο σπίτι (το φαγητό αντικαθιστά το αίσθημα οικογενειακής θαλπωρής κι αποφεύγεται η μοναξιά). β) το βράδυ, όταν το άδειο δωμάτιο του θυμίζει τη σχέση που πρόσφατα τελείωσε, γ) στα διαλείμματα από τη δουλειά, όπου είναι συνήθως φορτισμένος από την κριτική του εργοδότη.

Φαύλος κύκλος του εθισμού: εμμονή (φαντασίωση)-υπερφαγικό επεισόδιο-ενοχοποίηση- κατευναστικές υποσχέσεις- επιδείνωση συναισθήματος- επανάληψη υπερφαγικού επεισοδίου. Το άτομο καταφεύγει στην κατανάλωση υπερβολικών ποσοτήτων φαγητού, σε μια δυσλειτουργική προσπάθεια να αποφύγει επώδυνα συναισθήματα, π.χ.

άγχους, φόβου, θυμού, μοναξιάς, ντροπής, ανεπάρκειας, βαριεστημάρας, απόρριψης. Γνωρίζει ότι δεν πρέπει να καταφύγει στην υπερφαγία, οπότε αρχικά ο κύκλος ξεκινά με την εμμονή στη σκέψη, τη φαντασίωση της ουσίας. Μπορεί να βρίσκεται σε χώρο εργασίας ή να συνομιλεί με κάποιον, αλλά η σκέψη του να είναι επικεντρωμένη στο φαγητό που θα φάει, πώς θα το φτιάξει, από πού θα το αγοράσει κλπ.

Δεν θέλει να το κάνει, αλλά τα επώδυνα συναισθήματα, η ενοχή και η χαμηλή αυτοεκτίμηση, ειδικά σε σχέση με την εικόνα σώματος, τον οδηγεί τελικά να αναζητήσει ξανά ανακούφιση στο φαγητό. Στιγμιαία, κατά τη διάρκεια της υπερφαγίας, το άτομο αποσπά την προσοχή του από τα επώδυνα συναισθήματα, αυτή η σύντομη διέξοδος τον ανακουφίζει κι έτσι επιτυγχάνει την ‘αλλαγή διάθεσης’, παρότι νιώθει σωματική δυσφορία.

Παρότι γνωρίζει ότι δεν πρέπει να το κάνει, νιώθει ότι δεν μπορεί να το ελέγξει. Η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, ακριβώς κατά τη διάρκεια της υπερφαγίας έχει ενδιαφέρον, καθώς πολλά άτομα αναφέρουν ότι ‘δεν νιώθουν τίποτα, λες και δεν βρίσκονται εκεί’ .

Αμέσως μετά, τα επώδυνα συναισθήματα επανέρχονται ακόμη δριμύτερα και επιπλέον, το άτομο κατακλύζεται από ακραία ενοχή και ντροπή για το ότι πάλι έχασε τον έλεγχο και θα πάρει ακόμη περισσότερο βάρος. Συνήθως ακολουθούν αποζημιωτικές υποσχέσεις (π.χ.

‘από Δευτέρα γυμναστήριο’, ‘αύριο δεν θα φάω τίποτα’,’ το απόγευμα θα περπατήσω μέχρι την άλλη συνοικία’) για να κατευνάσει τις ενοχές. Ο κατευνασμός των υποσχέσεων διαρκεί για κάποιο διάστημα, όπου το άτομο μπορεί να λειτουργήσει σχεδόν φυσιολογικά στην υπόλοιπη καθημερινότητά του , μέχρις ότου η ενοχή και η αυτό-απαξίωση γίνουν αρκετά ισχυρές και ανυπόφορες, ώστε να ξεκινήσει ένας ακόμη κύκλος υπερφαγικού επεισοδίου.

Το χαρακτηριστικό της υπερφαγίας, όπως κάθε εθισμού, είναι ότι οι φάσεις κατευνασμού γίνονται όλο και πιο σύντομες και άρα, οι επαναλήψεις των επεισοδίων όλο και πιο συχνές. Ο φαύλος κύκλος οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη αυτό-απαξίωση και αυτό-κατηγορία, συνήθως πολύ εντονότερη από την ενδεχόμενη κριτική των άλλων-αν αυτή υπάρχει.