Tης Νικολέτας Κότσυφα Ψυχολόγος του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (BSc)
Τα παιδιά αναπτύσσονται διαρκώς. Αναπτύσσονται όχι μόνο σωματικά που είναι το πιο εμφανές, αλλά και γνωστικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, ψυχολογικά και συμπεριφορικά. Αυτό σημαίνει ότι σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τα γεγονότα διαφοροποιείται και αλλάζει. Ο θάνατος ενός οικείου προσώπου, για παράδειγμα, είναι ένα από αυτά τα γεγονότα, καθώς αποτελεί ένα πολύ στρεσογόνο γεγονός για το παιδί και μπορεί να διαταράξει την ψυχική του ανθεκτικότητα και να προκαλέσει συμπτώματα κατάθλιψης.
Σε ποια ηλικία μπορούν τα παιδιά να αντιληφθούν τον θάνατο/απώλεια κάποιου κοντινού τους προσώπου;
Η απάντηση είναι πως, σε οποιαδήποτε ηλικία μπορούν να τα αντιληφθούν εν μέρει, όμως μπορεί να ανταποκριθούν σε αυτά με διαφορετικούς τρόπους. Τα παιδιά, μπορεί να μην εκφράζουν πάντα λεκτικά την αίσθηση της απώλειας. Η θλίψη τους μπορεί να εκφραστεί μέσω του θυμού, των διαταραχών του ύπνου, αλλά και μέσω σωματικών συμπτωμάτων. Ο «πόνος στην καρδία» εκφράζεται ως πόνος στο κεφάλι ή στο στομάχι. Η θλίψη που θα βιώσουν τα παιδιά με την απώλεια κάποιου οικείου τους προσώπου, επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως την ποιότητα των σχέσεων που έχουν αναπτύξει , τις συνθήκες της απώλειας, τον τρόπο αντιμετώπισης του γεγονότος κ.α
Υπάρχουν 3 σαφή στάδια που αποτυπώνουν την κατανόηση του θανάτου στα παιδιά ανάλογα με το αναπτυξιακό τους στάδιο:
- Βρεφική και πρώιμη νηπιακή ηλικία (0-3 ετών): Στην ηλικία αυτή, τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται την οριστικότητα και την μονιμότητα του θανάτου. Συνήθως , τον παρομοιάζουν με την διάσταση της συνεχιζόμενης ζωής σε άλλο μέρος, δηλαδή με κάποιο ταξίδι ή και με τον ύπνο. Συχνά, εμφανίζουν διαταραχές στον ύπνο ή στην διατροφή.
- Προσχολική ηλικία (3-6 ετών): Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά αντιλαμβάνονται εν μέρει τον θάνατο. Τον αντιλαμβάνονται περισσότερο σαν αποχωρισμό και πιστεύουν ότι το άτομο που πέθανε μπορεί να επιστρέψει. Συχνό φαινόμενο στην ηλικία αυτή είναι συμπεριφορές παλινδρόμησης όπως η νυχτερινή ενούρηση.
- Σχολική ηλικία(6-12 ετών): Στην ηλικία αυτή, τα παιδιά αντιλαμβάνονται πλήρως ότι ο θάνατος είναι καθολικό και μη αναστρέψιμο γεγονός. Συχνά, εμφανίζονται δυσκολίες στην μάθηση, φοβίες, διαταραχές στην διάθεση και επιθετικές συμπεριφορές.
Πως οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να ξεπεράσουν μια απώλεια;
Οι γονείς θα πρέπει να έχουν τον ρόλο του ενεργού ακροατή, ώστε να καταλάβουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τον τρόπο αντίληψης των παιδιών σχετικά με την έννοια του θανάτου. Είναι σημαντικό να προσφέρονται ευκαιρίες στα παιδιά ώστε να συζητούν μια απώλεια σε στιγμές που δεν είναι τόσο φορτωμένα συναισθηματικά, π.χ διαβάζοντας ιστορίες, παρακολουθώντας τηλεόραση ή ακόμη, παρατηρώντας τα φύλλα των δέντρων, το χρώμα και την πτώση τους. Τέτοιες περιπτώσεις «ανοίγουν» την επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών, καθησυχάζοντας τα παιδία πως τίποτα δεν είναι «απειλητικό» για να συζητηθεί. Οδηγούν σε κατανοήσεις απαραίτητες για την αντιμετώπιση της απώλειας και επιβεβαιώνουν πως ο θάνατος είναι μέρος της διαδικασίας της ζωής.
Όταν ένα σημαντικό πρόσωπο στην ζωή του παιδιού πεθαίνει είναι αναμενόμενο να γίνονται κάποιες ερωτήσεις όπως: Γιατί συνέβη; Πότε θα επιστρέψει; Θα συμβεί και σε εμένα; Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές πρέπει να είναι υποστηρικτικές και προσαρμοσμένες στις ανάγκες του εκάστοτε παιδιού.
Πως οι ειδικοί βοηθούν τα παιδιά να ξεπεράσουν μια απώλεια;
Τα παιδιά, προκειμένου να αντιμετωπίσουν μια απώλεια, χρειάζονται συχνά διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις από ότι οι ενήλικες. Σημαντικές έχουν αποδειχθεί οι Δημιουργικές ή Εκφραστικές θεραπείες όπως η μουσική, η τέχνη, το παιχνίδι και ο χορός. Οι προσεγγίσεις αυτές μπορεί να φαίνονται λιγότερο «απειλητικές» στα παιδιά από το να μιλούν σε κάποιον ειδικό ατομικά. Αυτό συμβαίνει διότι τα παιδιά δεν μπορούν να διατηρήσουν έντονα συναισθήματα για μεγάλες περιόδους και επομένως, μικρότερες και πιο εντατικές συνεδρίες αποβαίνουν πιο χρήσιμες και αποτελεσματικές.
Σύντομο Βιογραφικό: Ονομάζομαι Νικολέτα Κότσυφα και είμαι απόφοιτη Ψυχολόγος του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (BSc). Συνεχίζω τις σπουδές μου με Μεταπτυχιακό (MSc) στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Derby της Αγγλίας. Μου αρέσει πολύ ο εθελοντισμός, η δημιουργική απασχόληση παιδιών & η λογοτεχνία.
Για να ενημερώνεστε για όλα τα ΝΕΑ Επιμορφωτικά Σεμινάρια Ψυχοπαθολογίας και Παιδοψυχολογίας (επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση από καταρτισμένους εισηγητές) μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://www.seminars-psychopedia.gr/
Πηγή: Kenneth J. Doca (2014). Children Mourning, Mourning Children . Hospice Foundation of America
