Της Μαρίας Χατζάρα, Απόφοιτης Τμήματος Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μεταπτυχιακές Σπουδών πάνω στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης Πάφου και στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (ΕΜΔ) και Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ). Παιδαγωγικές, Διδακτικές και Κλινικές Πτυχές του Πανεπιστημίου Καλαβρίας Ιταλίας.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, που καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ το 1992, αποτελεί μια ετήσια υπενθύμιση για τα δικαιώματα, τις ανάγκες και τις δυνατότητες των ατόμων με αναπηρία. Η ημέρα αυτή δεν είναι απλώς συμβολική· λειτουργεί ως ευκαιρία προώθησης πολιτικών, πρακτικών και στάσεων που στηρίζουν την κοινωνική ισότητα και την πλήρη συμμετοχή όλων των ανθρώπων στην κοινωνική, εκπαιδευτική και επαγγελματική ζωή (United Nations, 2019).
Σε μια εποχή όπου οι κοινωνίες αναζητούν τρόπους να γίνουν πιο συμπεριληπτικές, είναι κρίσιμο να μετακινηθούμε από το μοντέλο της φιλανθρωπίας προς ένα ανθρωποκεντρικό, δικαιωματικό μοντέλο αναπηρίας, το οποίο αναγνωρίζει ότι το εμπόδιο βρίσκεται κυρίως στο περιβάλλον και όχι στο άτομο (Shakespeare, 2013).
Το Δικαιωματικό Μοντέλο της Αναπηρίας
Με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (CRPD, 2006), η αναπηρία ορίζεται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη λειτουργική διαφοροποίηση ενός ατόμου και στα εμπόδια που θέτει το κοινωνικό, θεσμικό και φυσικό περιβάλλον. Αυτό το μοντέλο απομακρύνεται από την παραδοσιακή ιατροκεντρική προσέγγιση και αναδεικνύει την ανάγκη:
- προσβασιμότητας,
- κοινωνικής ενσωμάτωσης,
- ίσων ευκαιριών και
- ενεργούς συμμετοχής στα κοινά.
Έρευνες δείχνουν ότι τα δικαιωματικά πλαίσια ενισχύουν τη συμμετοχή και αυτονομία του ατόμου, βελτιώνοντας την ψυχολογική ευεξία και την ποιότητα ζωής (Degener, 2016).
Αναπηρία και Ψυχοκοινωνικός Αντίκτυπος
Η αναπηρία δεν αφορά μόνο τη λειτουργικότητα του σώματος ή των αισθήσεων, αλλά και την ψυχοκοινωνική διάσταση της καθημερινής ζωής. Τα άτομα με αναπηρία συχνά αντιμετωπίζουν κοινωνικά εμπόδια, στερεότυπα, προκαταλήψεις ή ακόμη και στιγματισμό (Corrigan & Watson, 2002). Αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ψυχική υγεία, την αυτοεκτίμηση και την κοινωνική ενσωμάτωση.
Έρευνες αναφέρουν ότι η κοινωνική αποδοχή και η αίσθηση του ανήκειν αποτελούν βασικούς προστατευτικούς παράγοντες για την ψυχική ευημερία των μαθητών με αναπηρία (Goodman et al., 2011). Σχολεία που εφαρμόζουν συμπεριληπτικές πρακτικές μειώνουν το άγχος, ενισχύουν τη συνεργατικότητα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων τόσο για τους μαθητές με όσο και για τους μαθητές χωρίς αναπηρία.
Η Σημασία της Συμπεριληπτικής Εκπαίδευσης
Η συμπερίληψη στην εκπαίδευση δεν είναι απλώς μια παιδαγωγική επιλογή· είναι δικαίωμα. Σύμφωνα με τη CRPD (2006), όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση χωρίς διακρίσεις. Η συμπεριληπτική εκπαίδευση έχει αποδειχθεί ότι:
- ενισχύει τη μαθησιακή ανάπτυξη των παιδιών με αναπηρία,
- καλλιεργεί ενσυναίσθηση και αποδοχή στους συμμαθητές,
- μειώνει κοινωνικούς αποκλεισμούς και φαινόμενα εκφοβισμού και
- προάγει συνεργατικές μορφές μάθησης (Ainscow, 2020).
Η παρουσία εξειδικευμένων επαγγελματιών, όπως ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και ειδικών παιδαγωγών, σε σχολικές μονάδες αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την ολόπλευρη στήριξη των μαθητών και των οικογενειών τους.
Ο Ρόλος της Κοινωνίας: Από την Ευαισθητοποίηση στην Πράξη
Παρόλο που έχουν γίνει σημαντικά βήματα για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, η πραγματικότητα συχνά αποδεικνύει ότι η πλήρης ισότητα παραμένει ζητούμενο. Οι κοινωνίες οφείλουν να επενδύουν:
- σε υποδομές προσβασιμότητας,
- σε εκπαιδευτικά και επαγγελματικά προγράμματα,
- σε ενημέρωση και ευαισθητοποίηση,
- στη διασφάλιση ισότιμης μεταχείρισης στην εργασία και
- στην προώθηση της συμπεριληπτικής κουλτούρας.
Η συνειδητοποίηση πως η διαφορετικότητα είναι πλούτος και όχι μειονέκτημα αποτελεί θεμέλιο λίθο για μια δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία (Barnes & Mercer, 2010).
Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία: Μια Υπενθύμιση Ευθύνης
Η 3η Δεκεμβρίου δεν πρέπει να λειτουργεί ως μια ημέρα τυπικών δηλώσεων, αλλά ως αφετηρία διαλόγου και δράσης. Μας καλεί να αναλογιστούμε:
- Τι κάνουμε ως άτομα και ως κοινωνία για να είναι ο κόσμος πιο προσβάσιμος;
- Με ποιους τρόπους ενισχύουμε τα δικαιώματα και τη φωνή των ατόμων με αναπηρία;
- Πώς μπορούμε να συμβάλουμε, ώστε κάθε παιδί, έφηβος και ενήλικος να έχει ίσες ευκαιρίες;
Η αλλαγή δεν έρχεται από μεμονωμένες κινήσεις, αλλά από μια συλλογική στάση σεβασμού, αποδοχής και συνεργασίας.
Συμπέρασμα
Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία αποτελεί κάθε χρόνο μια σημαντική υπενθύμιση ότι η ισότητα, η συμπερίληψη και ο σεβασμός της διαφορετικότητας δεν είναι πολυτέλειες, αλλά θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Παρά τις προόδους των τελευταίων δεκαετιών, μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξακολουθεί να ζει σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που συχνά περιορίζει, αντί να ενθαρρύνει, τη συμμετοχή και την αυτενέργειά του. Αυτή η πραγματικότητα καθιστά σαφές ότι ο δρόμος προς μια πραγματικά συμπεριληπτική κοινωνία δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί – συνεχίζει να χτίζεται καθημερινά μέσα από μικρές και μεγάλες πράξεις, θεσμικές παρεμβάσεις και αλλαγές νοοτροπίας.
Η αναπηρία δεν είναι μια «κατάσταση» που αφορά λίγους· είναι μια ανθρώπινη εμπειρία που, αργά ή γρήγορα, μπορεί να αγγίξει οποιονδήποτε. Αυτό από μόνο του μας καλεί να μετακινηθούμε από τη λογική της φιλανθρωπίας σε μια βαθύτερη κατανόηση της αναπηρίας ως έκφραση της ανθρώπινη ποικιλομορφίας. Η πραγματική συμπερίληψη έρχεται όταν οι κοινωνίες αναγνωρίζουν ότι τα εμπόδια δημιουργούνται κυρίως από τις δομές, τις στάσεις και τις αντιλήψεις – όχι από τη λειτουργικότητα των ατόμων. Επομένως, η ευθύνη μετατοπίζεται από το «άτομο που πρέπει να προσαρμοστεί» στην «κοινωνία που οφείλει να μεταμορφωθεί».
Σε επίπεδο εκπαίδευσης, η συμπεριληπτική σχολική κουλτούρα δεν ωφελεί μόνο τα παιδιά με αναπηρία, αλλά ολόκληρο το μαθητικό πληθυσμό. Προωθεί την ενσυναίσθηση, μειώνει τον αποκλεισμό, ενισχύει τη συνεργατικότητα και δημιουργεί πολίτες με υψηλό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών επαγγελματιών – ψυχολόγων, ειδικών παιδαγωγών, εκπαιδευτικών – είναι καίριος, καθώς αποτελούν πυλώνες στήριξης και φορείς αλλαγής μέσα στη σχολική κοινότητα. Μέσω της δουλειάς τους, μπορούν να καλλιεργήσουν ένα πλαίσιο αποδοχής, ασφάλειας και σεβασμού, επιτρέποντας σε κάθε μαθητή να εξελιχθεί με βάση τις δυνατότητες και τις ανάγκες του.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η συμπερίληψη δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς συλλογική δράση. Χρειάζεται πολιτική βούληση, κοινωνική ευαισθητοποίηση και ενεργητική συμμετοχή των πολιτών. Απαιτείται πρόσβαση σε υπηρεσίες, υποδομές, τεχνολογία και ευκαιρίες εργασίας. Χρειάζεται, όμως, και κάτι ακόμη πιο ουσιαστικό: μια βαθιά αλλαγή στις καθημερινές στάσεις – από τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, μέχρι τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την ανθρώπινη διαφορά. Κάθε μικρή πράξη κατανόησης, κάθε συνειδητή προσπάθεια να γίνει ο κόσμος πιο ανοικτός και προσβάσιμος, ενισχύει την κοινωνική συνοχή και χτίζει το θεμέλιο μιας δικαιότερης πραγματικότητας.
Η 3η Δεκεμβρίου δεν είναι απλώς μια Παγκόσμια Ημέρα. Είναι μια αφορμή να αναστοχαστούμε: πώς στεκόμαστε απέναντι στη διαφορετικότητα; Ποιους χώρους, φυσικούς και κοινωνικούς, αφήνουμε πραγματικά ανοικτούς για όλους; Πώς μπορούμε να συμβάλουμε – ως επαγγελματίες, εκπαιδευτικοί, γονείς, πολίτες – στη δημιουργία ενός κόσμου που αγκαλιάζει κάθε άνθρωπο χωρίς εξαιρέσεις;
Τελικά, η συμπερίληψη δεν είναι στόχος· είναι διαδικασία. Είναι στάση ζωής που καλλιεργείται καθημερινά μέσα από την αναγνώριση της αξίας κάθε ανθρώπου. Αν καταφέρουμε να δούμε τη διαφορετικότητα όχι ως εμπόδιο αλλά ως ευκαιρία, τότε η κοινωνία μας θα γίνει όχι μόνο πιο δίκαιη, αλλά και πιο ανθρώπινη, πιο δημιουργική και πιο δυνατή. Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία μάς καλεί, κάθε χρόνο, να κάνουμε ένα βήμα πιο κοντά σε αυτήν την πραγματικότητα.
Για περισσότερα Επιστημονικά άρθρα Ψυχολογίας μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://psychopedia.gr/
Για να ενημερώνεστε για όλα τα Επιμορφωτικά Σεμινάρια που αφορούν την Ψυχοπαθολογία και την Παιδοψυχολογία μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://www.seminars-psychopedia.gr/
Βιογραφικό Μαρίας Χατζάρα
Ονομάζομαι Μαρία Χατζάρα, γεννήθηκα και ζω στην Νάουσα Ημαθίας και είμαι απόφοιτη του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχω ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό μου πάνω στον τομέα της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης Πάφου (MCsinEducationalPsychology). Eπίσης έχω ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό πάνω στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (ΕΜΔ) και Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ). Παιδαγωγικές, Διδακτικές και Κλινικές Πτυχές του Πανεπιστημίου Καλαβρίας Ιταλίας.
Εργάζομαι ως ψυχολόγος σε σχολεία του δημοσίου. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου έκανα την πρακτική μου στον Σύλλογο Κοινωνικής Πρωτοβουλίας Βέροιας Ημαθίας-Πρωτοβουλία για το παιδί, όπου είναι ένα σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, αφοσιωμένο στην υπόθεση της προστασίας και της φροντίδας παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη και σε κίνδυνο: ορφανών, παραμελημένων, κακοποιημένων ή εγκαταλειμμένων παιδιών. Τέλος, έχω παρακολουθήσει επίσης τα εξής εκπαιδευτικά σεμινάρια: Άγχος-Κρίση Πανικού Αναγνώριση και Αντιμετώπιση, Η Ψυχική Υγεία στην περίοδο της Πανδημίας, Ενίσχυση του εαυτού μας σε περιόδους Κρίσεων, Δυσλεξία, ΔΕΠΥ & Προβλήματα Συμπεριφοράς, Ψυχοπαθολογία: Ψυχώσεις-Κλινικές Εκδηλώσεις-Θεραπευτικές Προσεγγίσεις κ.α.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ainscow, M. (2020). Promoting inclusive education: Lessons from international experience. Routledge.
- Barnes, C., & Mercer, G. (2010). Exploring Disability: A Sociological Introduction. Polity Press.
- Corrigan, P. W., & Watson, A. C. (2002). Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry, 1(1), 16-20.
- (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities. United Nations.
- Degener, T. (2016). Disability in a human rights context. Laws, 5(3), 1-24.
- Goodman, R., et al. (2011). Children with disabilities: Social inclusion and well-being in schools. British Journal of Educational Psychology, 81(2), 1-15.
- Shakespeare, T. (2013). Disability Rights and Wrongs Revisited. Routledge.
- United Nations. (2019). International Day of Persons with Disabilities.
