Της Κατερίνας Ζούζουλα, Κλινικού Ψυχολόγου – Ψυχοθεραπεύτριας, MSc Διασυνδετική Ψυχιατρική, Ειδίκευση στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT), Εκπαίδευση στη Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT) και τη Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια (CFT).

Η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (ΟΔΠ) αποτελεί μία από τις πιο σύνθετες και κλινικά απαιτητικές διαταραχές προσωπικότητας. Στα βασικά συμπτώματα περιλαμβάνονται η έντονη συναισθηματική αστάθεια, οι παρορμητικές και συχνά αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, οι δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις και η ασταθής εικόνα εαυτού (American PsychiatricAssociation, 2013). Πλήθος ερευνών έχει τεκμηριώσει ότι η παιδική κακοποίηση και παραμέληση συνδέονται στενά με την ανάπτυξη ΟΔΠ, οδηγώντας πολλούς ερευνητές να την περιγράφουν ως μια «αποτύπωση» των πρώιμων τραυματικών εμπειριών (Zanarini et al., 2000).

Ο ρόλος των πρώιμων τραυματικών εμπειριών

Η έρευνα έχει δείξει ότι τα άτομα με ΟΔΠ παρουσιάζουν συχνά ιστορικό σωματικής, σεξουαλικής ή συναισθηματικής κακοποίησης, καθώς και παραμέλησης κατά την παιδική
ηλικία. Η μακροχρόνια έκθεση σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ασυνέπεια, απειλή και απόρριψη συμβάλλει στην εσωτερίκευση δυσλειτουργικών γνωσιακών σχημάτων, όπως οι πεποιθήσεις ότι «δεν αξίζω την αγάπη» ή «ο κόσμος είναι επικίνδυνος» (Linehan, 1993). Οι εμπειρίες αυτές διαταράσσουν κρίσιμες αναπτυξιακές διεργασίες, όπως η δημιουργία ασφαλούς δεσμού, η διαμόρφωση σταθερής αυτοεικόνας, και η ανάπτυξη μηχανισμών συναισθηματικής αυτορρύθμισης. Το παιδί που μεγαλώνει σε ένα τέτοιο τραυματικό περιβάλλον αναπτύσσει υπερεπαγρύπνηση και έντονο φόβο εγκατάλειψης, ως μηχανισμούς επιβίωσης, γεγονός που στην ενήλικη ζωή εκφράζεται μέσα από συναισθηματική ευαλωτότητα, παρορμητικότητα και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η ΟΔΠ ως αποτύπωση κακοποίησης

Η ΟΔΠ μπορεί να ιδωθεί ως ένα ψυχοδυναμικό και νευροβιολογικό αποτύπωμα χρόνιου ψυχικού τραύματος, ειδικά όταν αυτό έχει συμβεί στα πρώιμα αναπτυξιακά στάδια. Η χαρακτηριστική συναισθηματική αστάθεια που παρατηρείται στη διαταραχή αντανακλά την ανικανότητα επεξεργασίας και έκφρασης έντονων συναισθημάτων που δεν βρήκαν ποτέ ασφαλές πλαίσιο έκφρασης κατά την παιδική ηλικία. Οι δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή αποτελούν συχνά αναπαραστάσεις πρώιμων τραυματικών δεσμών, αναπαράγοντας μοτίβα ασυνεπούς φροντίδας, απόρριψης και ευμετάβλητης συναισθηματικής διαθεσιμότητας.

Παράλληλα, η παρορμητικότητα και οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (π.χ. αυτοτραυματισμός, επικίνδυνες σεξουαλικές σχέσεις, κατάχρηση ουσιών) λειτουργούν ως
ανορθόδοξοι μηχανισμοί ρύθμισης του ψυχικού πόνου (Herman, 1992· Gunderson, 2011). Υπό αυτό το πρίσμα, η ΟΔΠ δεν περιορίζεται σε μία απλή αντίδραση σε τραυματικά γεγονότα, αλλά διαπερνά τον πυρήνα της προσωπικότητας, εγγράφοντας το τραύμα ως χρόνια και διάχυτη κατάσταση ύπαρξης.

Νευροβιολογική διάσταση του τραύματος στην ΟΔΠ

Πέρα από τις ψυχολογικές εκφάνσεις, η έρευνα έχει αναδείξει και βιολογικά ίχνη του τραύματος στην ΟΔΠ. Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι τα άτομα με ΟΔΠ παρουσιάζουν

• Υπερδραστηριότητα της αμυγδαλής, που σχετίζεται με αυξημένη συναισθηματική αντιδραστικότητα και υπερεπαγρύπνηση απέναντι σε απειλές (Silbersweig et al., 2007).
• Μειωμένη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, περιοχής υπεύθυνης για τη ρύθμιση των συναισθημάτων και τον έλεγχο των παρορμήσεων (Minzenberg et al.,
2008).
• Δυσλειτουργία του άξονα υποθαλάμου–υπόφυσης–επινεφριδίων (HPA), με αποτέλεσμα τη μη ισορροπημένη αντίδραση στο στρες και αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης
(Zimmerman & Choi-Kain , 2009).

Αυτές οι νευροβιολογικές αλλοιώσεις ερμηνεύονται ως μακροχρόνιες συνέπειες της πρώιμης κακοποίησης και συμβάλλουν στη διαμόρφωση της χαρακτηριστικής συναισθηματικής
αστάθειας της ΟΔΠ. Με άλλα λόγια, το τραύμα δεν αφήνει μόνο ψυχολογικά αποτυπώματα, αλλά «χαράσσεται» στον εγκέφαλο και στο σώμα.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Η κατανόηση της ΟΔΠ ως αποτύπωση τραύματος οδηγεί σε θεραπευτικές προσεγγίσεις που στοχεύουν τόσο στην επεξεργασία των πρώιμων εμπειριών όσο και στην ενίσχυση δεξιοτήτων ρύθμισης. Στις ενδεικτικές θεραπευτικές προσεγγίσεις με τις ανάλογες παρεμβάσεις συγκαταλέγονται οι παρακάτω:

• Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT· Linehan, 1993): διδάσκει δεξιότητες ανοχής στη δυσφορία, ρύθμισης συναισθήματος και ενσυνειδητότητας.
• Θεραπεία Εστιασμένη στη Μεταβίβαση (TFP· Kernberg, 2006): αξιοποιεί τη θεραπευτική σχέση για την αναβίωση και επεξεργασία πρώιμων μοτίβων απόρριψης και
εγκατάλειψης.

• Θεραπεία Εστιασμένη στο Σχήμα (Schema Therapy· Young et al., 2003): στοχεύει στην αναγνώριση και τροποποίηση των δυσλειτουργικών σχημάτων, καλλιεργώντας ένα
«υγιές ενήλικο κομμάτι» του εαυτού.

Οι προσεγγίσεις αυτές δίνουν έμφαση όχι μόνο στη διαχείριση των συμπτωμάτων, αλλά και στη βαθύτερη αλλαγή των δομικών μοτίβων σχέσης, δημιουργώντας ένα ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο όπου το άτομο μπορεί να βιώσει νέες, διορθωτικές εμπειρίες.

Συμπεράσματα

Η θεώρηση της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας ως αποτύπωση τραυματικών εμπειριών φωτίζει τη βαθιά σύνδεση ανάμεσα στις πρώιμες εμπειρίες και τη διαμόρφωση της ψυχικής λειτουργίας. Τα συμπτώματά της δεν αποτελούν απλώς εκδηλώσεις δυσλειτουργίας, αλλά τρόπους επιβίωσης απέναντι σε ένα περιβάλλον που δεν πρόσφερε ασφάλεια και σταθερότητα.

Η θεραπευτική κατανόηση της ΟΔΠ, με έμφαση στο τραύμα, αναδεικνύει κρίσιμες κατευθύνσεις για την κλινική πράξη: την επεξεργασία των τραυμάτων, την αναδόμηση δυσλειτουργικών σχημάτων και την ενίσχυση δεξιοτήτων αυτορρύθμισης.

Έτσι, η ΟΔΠ παύει να αποτελεί μια «στατική» διάγνωση και αντιμετωπίζεται ως μια δυναμική διαδικασία που μπορεί να μετασχηματιστεί με την κατάλληλη παρέμβαση. Με αυτό τον τρόπο, το άτομο μπορεί να κινηθεί πέρα από τα όρια που του επέβαλε η κακοποίηση, χτίζοντας μια πιο συνεκτική ταυτότητα και δημιουργώντας σχέσεις που βασίζονται στην εμπιστοσύνη και την αυθεντικότητα.

Σύντομο Βιογραφικό Κατερίνα Ζούζουλα

Η Κατερίνα Ζούζουλα είναι Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια με Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος (Αρ. Αδείας 13086). Είναι αριστούχος του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου
Πανεπιστημίου και κάτοχος του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης με τίτλο «Διασυνδετική Ψυχιατρική: Απαρτιωμένη Φροντίδα Σωματικής και Ψυχικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.

Είναι πιστοποιημένη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια μέσω του Προγράμματος Εξειδίκευσης στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT) του Κέντρου Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής, με πιστοποίηση βάσει των κριτηρίων της Academy of Cognitive Therapy και της European Association for Cognitive-Behavioral Therapies. Επιπλέον, είναι εκπαιδευμένη και πιστοποιημένη στη Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT) και στη Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια (CFT).

Η επαγγελματική της πορεία περιλαμβάνει εκτεταμένη κλινική εμπειρία και δράση σε ενήλικους πληθυσμούς και εφήβους. Πραγματοποίησε την πρακτική της άσκηση στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» και στη συνέχεια συνεργάστηκε για τρία συναπτά έτη με τη Β’ Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, συμμετέχοντας σε διεπιστημονικές κλινικές επισκέψεις.

Έχει εκπαιδευθεί στη χορήγηση και αξιολόγηση ψυχομετρικών εργαλείων (MMPI-II, WAIS-IV) ενώ κατά το παρελθόν έχει δραστηριοποιηθεί εθελοντικά στο Εξειδικευμένο Κέντρο Ατόμων με ΔΑΦ «Ηλίανθος», παρέχοντας παρεμβάσεις σε παιδιά και εφήβους με σοβαρές μορφές αυτισμού και νοητικής υστέρησης.
Εργάζεται ιδιωτικά, διατηρώντας συνεχή δέσμευση στην επιστημονική κατάρτιση μέσω εκπαιδεύσεων και συστηματικής εποπτείας.

Επικοινωνία: katerina.zouzoula94@gmail.com

Για περισσότερα Επιστημονικά άρθρα Ψυχολογίας μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://psychopedia.gr/

Για να ενημερώνεστε για όλα τα Επιμορφωτικά Σεμινάρια που αφορούν την Ψυχοπαθολογία και την Παιδοψυχολογία μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://www.seminars-psychopedia.gr/

Πηγές:

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
• Gunderson, J. G. (2011). Borderline personality disorder. New England Journal of Medicine, 364(21), 2037–2042. https://doi.org/10.1056/NEJMcp1007358
• Herman, J. L. (1992). Trauma and recovery: The aftermath of violence—from domestic abuse to political terror. Basic Books.
• Kernberg, O. F., Clarkin, J. F., & Yeomans, F. E. (2006). Transference-focused psychotherapyfor borderline personality disorder: A clinical guide. American Psychiatric Publishing.
• Linehan, M. M. (1993). Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder.
Guilford Press.
• Minzenberg, M. J., Fan, J., New, A. S., Tang, C. Y., & Siever, L. J. (2008). Frontolimbic structural and functional abnormalities in borderline personality disorder: A meta-analysis
of neuroimaging findings. Journal of Psychiatry & Neuroscience, 33(2), 143–153. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2267638/
• Silbersweig, D. A., Clarkin, J. F., Goldstein, M., Kernberg, O. F., Tuescher, O., Levy, K. N., Brendel, G., Pan, H., Beutel, M., Pavony, M. T., Epstein, J., Lenzenweger, M. F., Thomas, K. M.Posner, M. I., & Stern, E. (2007). Failure of frontolimbic inhibitory function in the context of negative emotion in borderline personality disorder. American Journal of Psychiatry, 164(12), 1832–1841. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2007.06091426
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.
• Zanarini, M. C., Williams, A. A., Lewis, R. E., Reich, R. B., Vera, S. C., Marino, M. F., Levin, A., Yong, L., & Frankenburg, F. R. (2000). Reported childhood experiences associated with
the development of borderline personality disorder. Comprehensive Psychiatry, 41(6), 416 425. https://doi.org/10.1053/comp.2000.16568
• Zimmerman, D. J., & Choi-Kain, L. W. (2009). The hypothalamic–pituitary–adrenal axis in
borderline personality disorder: A review. Harvard Review of Psychiatry, 17(3), 167–183. https://doi.org/10.1080/10673220902996757