Το φαινόμενο του στίγματος

Ο κοινωνικός στιγματισμός, ως φαινόμενο, έχει ρίζες που εισδύουν στο βάθος του χρόνου. Ο όρος “stigma”, που έχει επικρατήσει στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία αλλά και διεθνώς, με μικρές παραλλαγές, προέρχεται από την ελληνική γλώσσα, όπου «στίγμα» σημαίνει ένα σημάδι ανεξίτηλο σε κάποιον που η κοινωνία επιθυμεί να ξεχωρίζει, υποδηλώνοντας αρνητικές και απαξιωτικές ιδιότητες σ’ αυτόν. Η ετυμολογία και το νόημα της λέξης «στίγμα» προδίδει τη σημασιολογική φόρτιση που έχει συσσωρεύσει ανά τους αιώνες: Στην αρχαία Ελλάδα σημάδευαν τους δούλους για να καταστήσουν σαφή την υποδεέστερη θέση τους στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Στο Μεσαίωνα στιγμάτιζαν με πυρακτωμένο σίδερο τους εγκληματίες, τους «παρεκκλίνοντες» γενικότερα, ως σημάδι διαπόμπευσης, ώστε να γίνει ευδιάκριτη η «μιαρή» συμπεριφορά τους.

Διακρίσεις και διαφορετικότητα

Με το πέρασμα των αιώνων η σημασία του στίγματος κατέληξε να είναι συνώνυμη με δυσμενείς διακρίσεις σε ανθρώπους «διαφορετικούς». Ανάμεσα στις αιτίες αυτής της «διαφορετικότητας», εκτός από ειδικές συμπεριφορές και καταστάσεις που μπορεί να χαρακτηρίζουν το άτομο, συγκαταλέγονται και συγκεκριμένες νοσολογικές οντότητες, οι οποίες φέρουν ιδιαίτερα αρνητική φόρτιση στην πρόσληψή τους από τον κοινό νου. Στιγματίζονταν λοιπόν ασθένειες με «ορατά σημάδια», όπως η λέπρα και η σύφιλη στο παρελθόν, που έδωσαν αργότερα τη θέση τους σε πιο σύγχρονες μάστιγες, όπως ο καρκίνος και το AIDS. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, η λέξη «στίγμα» χρησιμοποιείται για να καταδείξει ότι ορισμένες ασθένειες εγείρουν προκαταλήψεις σε βάρος των ατόμων που πάσχουν από αυτές.

Οι ομιχλώδεις ασθένειες της ψυχής

Οι ασθένειες της ψυχής, με τα ορατά σημάδια της διαφορετικότητας στη συμπεριφορά του ασθενή, ανήκαν πάντα στις νοσολογικές οντότητες αυτές που έπαιρναν μια ιδιαίτερη και σκοτεινή χροιά στις συλλογικές αναπαραστάσεις. Σήμερα, παρά τον εξορθολογισμό των αντιλήψεων, την πρόοδο της επιστημονικής σκέψης και την υποχώρηση προγενέστερων νοητικών σχημάτων κατανόησης και ερμηνείας του κόσμου, οι ψυχικές διαταραχές συνεχίζουν να αποτελούν για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ένα «ομιχλώδες πεδίο», διανθισμένο από προκαταλήψεις και μυθολογικές δοξασίες. Στο σύγχρονο κόσμο, ο χώρος των ψυχικών διαταραχών αποτελεί ένα από τα τελευταία προπύργια όπου επιβιώνει με τόση ένταση -σε πείσμα των καιρών- ο ανορθολογικός φόβος και η συλλογική παράκρουση απέναντι στο «διαφορετικό», που βιώνεται ως απειλή. Μια απειλή είτε συμβολική, απέναντι στη συλλογική ταυτότητα, είτε περισσότερο πραγματική, με όρους κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Τι προκαλεί το στίγμα

Με αυτό τον τρόπο, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που συνδέονται με την ψυχική νόσο, προδιαγράφουν την αρνητική αντιμετώπιση του ασθενή και εκφράζονται άμεσα ή έμμεσα, ρητά ή άρρητα, επηρεάζοντας τόσο τις αντιλήψεις που διαμορφώνονται απέναντί του, όσο και τις συμπεριφορές και πρακτικές διακρίσεων που υιοθετούνται στο κοινωνικό πεδίο και που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό του. Ο άνθρωπος που φέρει τη «σφραγίδα» της ψυχικής ασθένειας αντιμετωπίζεται με φόβο και δυσπιστία στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις. Οι διακρίσεις σε βάρος του, η άνιση δηλαδή και μεροληπτική μεταχείριση εξαιτίας της ψυχικής νόσου και, ως εκ τούτου, η στέρηση των δικαιωμάτων που απολαμβάνει ο κάθε πολίτης, απαντώνται σε καίριους τομείς που σχετίζονται με την κοινωνική υπόσταση του ατόμου: στην αγορά εργασίας, την εύρεση κατοικίας, ακόμα και στην αντιμετώπιση που λαμβάνει από τις υπηρεσίες υγείας. Το στίγμα ορθώνεται ως εμπόδιο στην όποια προσπάθεια του ψυχικά πάσχοντα για μια αξιοπρεπή και αυτόνομη διαβίωση στην κοινωνία, υποβαθμίζοντας σημαντικά την ποιότητα της ζωής του.

Eνημερωθείτε για το ΝΕΟ Σεμινάριο από το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Psychopedia με θέμα: “Οι τοξικοί άνθρωποι στη ζωή μας – Κατάλληλη αντιμετώπιση και διαχείριση”. Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου 2018 – Ώρα: 17:00μ.μ.-19:00μ.μ. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://psychopedia.gr/neo-seminario-toxiki-anthropi-sti-zoi-mas-katallili-antimetopisi-ke-diachirisi-2292018/

Πηγή: http://www.healthview.gr