Της Ισμήνης Αραμπατζή, τελειόφοιτη Ψυχολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Έχει τύχει ποτέ να αλλάξετε την ρουτίνα της καθημερινότητας σας, να παραβλέψετε ένα αγαπημένο σας μαγαζί στο οποίο συχνάζετέ, από φόβο; Να τρέμετε να πάτε στην δουλειά σας γιατί ‘‘εκείνος/η’’ μπορεί ξαφνικά να εμφανιστεί στον εργασιακό σας χώρο μόνο και μόνο για να σας προξενήσει ακριβώς αυτήν την ανησυχία; Να ανεβάζετε παλμούς και να εμφανίζετε τρέμουλο όταν εμφανίζεται από το πουθενά μπροστά σας; Να ζείτε με ένα μόνιμο άγχος για το τι θα συμβεί μόλις βγείτε από το σπίτι;

Τα άσχημα πρόσωπα της βίας καταφέρνουν καθημερινά να καταλαμβάνουν κεντρικούς τίτλους ειδήσεων ανά τη χώρα και τον κόσμο. Βιασμοί, ξυλοδαρμοί, δολοφονίες, γυναικοκτονίες, συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά με το μεγαλύτερο ποσοστό θυμάτων να αποτελεί γυναίκες και θύτες τους συνήθως δικούς τους ανθρώπους και πιο συγκεκριμένα, πρώην ή νυν συντρόφους τους.

Το stalking δεν έχει πάντα εμφανείς πληγές, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν καταπατά το δικαίωμα στην ασφάλεια, την ιδιωτικότητα και την ψυχική ηρεμία όσων το βιώνουν. Δεν αναγνωρίζεται εύκολα καθώς, συνήθως, οι δράστες λειτουργούν με έμμεσο τρόπο προκειμένου να μην γίνονται αντιληπτοί παρά μόνο από τα θύματά τους, τα οποία δύσκολα μπορούν να αποδείξουν την παρενόχληση που βιώνουν. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου και το ίδιο το θύμα δικαιολογεί αυτές τις συμπεριφορές με το πρόσχημα ότι ‘‘δεν με χτύπησε’’  ‘‘δεν με βίασε’’  ‘‘υπάρχουν και χειρότερα’’ καθυστερώντας έτσι την καταγραφή των γεγονότων.

Δυστυχώς ακόμα και σήμερα η κοινωνία βάζει την ταμπέλα του ‘‘φλερτ’’ ή του ‘‘έρωτα’’ μπροστά από αυτή τη μορφή παρενόχλησης αδιαφορώντας για το γεγονός πως ο έρωτας και το φλερτ μπορούν να εκφραστούν με υγιείς τρόπους, με σεβασμό προς τα όρια της ανθρώπινης ύπαρξης και πάνω από όλα με συναίνεση. Άλλωστε ένα τόσο όμορφο συναίσθημα όπως ο έρωτας πώς είναι δυνατόν να προκαλεί άγχος και φόβο; Εκεί ακριβώς βρίσκεται το όριο!

Δεν είναι φλερτ ή έρωτας. Είναι μορφή βίας την οποία πρέπει επιτέλους να μάθουμε να την αναγνωρίζουμε και να την καταγγέλλουμε πριν προλάβει να κλιμακωθεί.

Ο ορισμός στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί ως «παρενοχλητική συμπεριφορά» ή «παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση». Και οι δύο ορισμοί είναι ελλιπείς καθώς παραβλέπεται το κομμάτι της εμμονής. Ο επίμονος, ψυχρά μελετημένος, συστηματικός τρόπος, με τον οποίο δρα κάποιος μετά τη στοχοποίηση του θύματός του. (Σταματογιάννη Κ., 2019, Stalking – Όταν η βία παρακολουθεί ‘αθέατη’).

Το stalking δεν είναι καινούρια συμπεριφορά, η θεσμοθέτηση του όμως ως ποινικό αδίκημα είναι πολύ πρόσφατη. Σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 333 ΠΚ, «[…] τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του». Η ποινή βέβαια είναι μικρότερη όταν δεν έχει προκληθεί σωματική βλάβη, χωρίς όμως να γίνεται λόγος για τις ψυχολογικές επιπτώσεις που έχει στα θύματα αυτή η εμμονική καταδίωξη.

Κάθε υπόθεση stalking, οφείλει να λαμβάνει την δέουσα σοβαρότητα και επαγγελματισμό καθώς όλοι είναι εν δυνάμει ικανοί για τα πάντα από τη στιγμή που καθοδηγούνται από την εμμονή.

Συμπεριφορές stalking

Ο θύτης  στο 60% των περιπτώσεων είναι πρώην σύντροφος ενώ στο μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 80%) τα θύματα είναι γυναίκες. Οι συμπεριφορές που μπορούν να χαρακτηριστούν ως stalking είναι:

• Τα επίμονα τηλεφωνήματα και μηνύματα
• Οι επαναλαμβανόμενες ‘‘επισκέψεις’’ στο σπίτι ή στην δουλειά
• Επικοινωνία με γνωστούς και φίλους ώστε να πάρουν πληροφορίες για τη ζωή και την καθημερινότητα των θυμάτων τους
• Δώρα, γράμματα (σε εμμονικό βαθμό, και τα οποία δεν είναι επιθυμητά από το θύμα)
• Απειλές, βανδαλισμοί
• Ψευδείς κατηγορίες για τα θύματα
• Εκδικητική πορνογραφία
• Υβριστική συμπεριφορά

Όμως δεν περιορίζονται μόνο σε αυτά. Οποιαδήποτε συμπεριφορά η οποία είναι επαναλαμβανόμενη, ανεπιθύμητη, επίμονη, εμμονική, προκαλεί άγχος ή φόβο στο θύμα και το αναγκάζει να αλλάξει την καθημερινότητα του εξαιτίας αυτών των συναισθημάτων, κατατάσσεται σε αυτή τη μορφή παρενόχλησης.

Υπάρχει ερωτικό ενδιαφέρον;

Πιθανότατα ναι, αλλά μονόπλευρο. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο θύτης, αρνούμενος την απόρριψη μετά το τέλος της σχέσης, επιδιώκει να διατηρήσει τον έλεγχο που είχε πάνω στο θύμα και πρώην σύντροφό του, δημιουργώντας ένα ασφυκτικό περιβάλλον γεμάτο φόβο και ανασφάλεια, από το οποίο το θύμα δεν μπορεί να δραπετεύσει. Είτε υπάρχει λοιπόν ερωτικό ενδιαφέρον είτε όχι, αυτό όχι μόνο δεν βρίσκει ανταπόκριση, αλλά ονομάζεται παρενόχληση.

Άφοβα μπορούμε να πούμε πως stalker είναι κάποιος ο οποίος αρνείται να σεβαστεί και καταπατά επανειλημμένα τα λογικά όρια ενός ανθρώπου ενώ ακόμα και αν διατυπωθεί το ΟΧΙ δεν διστάζει να παραβιάσει την προσωπική ζωή και ασφάλεια του θύματος.

Κλινική εικόνα

Η κλινική εικόνα διαφέρει ανάλογα με τον τύπο stalker αλλά συνήθως εντοπίζονται διαταραχές προσωπικότητας με κυρίαρχα τα ναρκισσιστικά και αντικοινωνικά χαρακτηριστικά, προβλήματα στην δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, ψευδαισθήσεις και σοβαρές ψυχικές διαταραχές.

 Επιπτώσεις στο θύμα

Τα θύματα ζουν με μία μόνιμη ανησυχία, σύγχυση και άγχος, αναπτύσσουν φοβίες, διαταραχές στον ύπνο και την πρόσληψη τροφής, μετατραυματικό στρες ενώ μπορεί να φτάσουν μέχρι και στην κατάθλιψη και τον αυτοκτονικό ιδεασμό. Νιώθουν θυμό και έλλειψη βοήθειας ενώ έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν στο σώμα τους όλα αυτά τα συναισθήματα ψυχοσωματικά ή να αποσυρθούν από τον κοινωνικό τους περίγυρο.

Μέχρι που μπορεί να φτάσει;

Προκειμένου να πετύχει τον στόχο του- να εκφοβίσει και να χειραγωγήσει το θύμα- ο stalker μπορεί να προκαλέσει φθορά σε ιδιοκτησία ή να κακοποιήσει ζώα, να παραβιάσει το τηλεφωνικό απόρρητο, να κακοποιήσει σωματικά ή σεξουαλικά το θύμα και να φτάσει μέχρι και στην δολοφονία. Όσο το θύμα σιωπά, τόσο εκείνος κλιμακώνει την παρενόχληση.

Πως να τον σταματήσω;

Στην Ελλάδα η ευαισθητοποίηση για αυτόν το τύπο βίας είναι πραγματικά ανύπαρκτη, με αποτέλεσμα περιστατικά παρενόχλησης να μην αναγνωρίζονται και να δικαιολογούνται ως ‘‘έκφραση ερωτικού ενδιαφέροντος’’. Η πρόληψη επιτυγχάνεται μόνο με την σωστή ενημέρωση, η οποία θα φέρει την αναγνώριση των κακοποιητικών συμπεριφορών και τέλος την καταγγελία.

***Αν έχετε βιώσει κάποιο περιστατικό stalking αναφέρετε αμέσως το γεγονός στην αστυνομία. Η υποστήριξη από έναν επαγγελματία Ψυχικής Υγείας είναι εξίσου σημαντική για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων!!

Για να ενημερώνεστε καθημερινά με ΝΕΑ και Άρθρα Ψυχολογίας μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://psychopedia.gr/

Bιογραφικό Ισμήνης Αραμπατζή

Ονομάζομαι Αραμπατζή Ισμήνη και είμαι  φοιτήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Η μεγάλη μου αγάπη για την επιστήμη αυτή με παρακινεί διαρκώς να ενημερώνομαι και να εκπαιδεύομαι όσο το δυνατόν περισσότερο παρακολουθώντας σεμινάρια από διάφορους τομείς της ενώ οι κλάδοι που πάντα καταφέρνουν να με εμπνέουν αφορούν την Κλινική Ψυχολογία και τη Θεραπεία Ζεύγους.

Πηγές

National Stalking Helpline https://www.suzylamplugh.org/Pages/FAQs/Category/anti-stalking

Pathé, M., & Mullen, P. E. (1997). The impact of stalkers on their victims. The British Journal of Psychiatry, 170(1), 12-17

Finch, E. (2002). Stalking: A violent crime or a crime of violence?. The Howard Journal of Criminal Justice, 41(5), 422-433.

Σταματογιάννη, Κ., (2019). Stalking – Όταν η βία παρακολουθεί ‘αθέατη’

Καλούτσου, Ε., Ιωαννίδου Ε., (2018). …το stalking αποτελεί πλέον και στη χώρα μας ποινικό αδίκημα;. Τεύχος 7.