Της Ιωάννας Μπάτζου, Ψυχολόγου Α.Π.Θ. – Νηπιαγωγού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

To 1958, o Βρετανός ψυχίατρος John Bowlby εισήγαγε τον όρο προσκόλληση. Με τον όρο αυτό αναφέρεται στη σταθερή σχέση, τον ισχυρό δεσμό, που αναπτύσσεται ανάμεσα στο παιδί και στην μητέρα ή/και σε άλλα πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντος, τα οποία φροντίζουν το παιδί, καθώς και στην επιλεκτική προτίμησή του προς τα πρόσωπα αυτά.

Η προσκόλληση είναι η πρώτη διαπροσωπική σχέση που διαμορφώνει το άτομο, με σημαντικές επιπτώσεις στην συναισθηματική του και κοινωνική του ανάπτυξη. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της ψυχανάλυσης, αυτή η πρώτη διαπροσωπική σχέση μητέρας παιδιού αποτελεί το πρότυπο πάνω, στο οποίο διαμορφώνονται όλες οι μετέπειτα διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου.

Τα βασικά στάδια – φάσεις της προσκόλλησης είναι τρία. Το πρώτο στάδιο είναι το στάδιο της αδιαφοροποίητης προσκόλλησης, όπου το βρέφος δείχνει σημεία προσκόλλησης, χωρίς αναφορά σε συγκεκριμένο πρόσωπο. Ξεκινάει από την 8η βδομάδα και διαρκεί ως τον 5ο – 6ο μήνα. Σε αυτήν την φάση το παιδί μπορεί να κλαίει και να νιώθει δυσφορία, αν κάποιος που το κρατάει αγκαλιά, το αφήσει μόνο του στην κούνια, όποιο και αν είναι το πρόσωπο αυτό. Επίσης, μπορεί να προσηλώνει το βλέμμα του ή και να γελάει αδιάκριτα στο ανθρώπινο πρόσωπο, ακόμη και σε σχεδίασμα προσώπου.

Η δεύτερη φάση είναι αυτή της μονοπροσωπικής προσκόλλησης, όπου το βρέφος δείχνει σαφή διαφορική προσκόλληση σε ένα πρόσωπο, το οποίο συνήθως είναι η μητέρα. Εκδηλώνει έντονες αντιδράσεις προσκόλλησης στο συγκεκριμένο πρόσωπο μεταξύ 5ου και 7ου μήνα, που γίνονται εντονότερες τους επόμενους 3-4 μήνες, ενώ σε αυτήν την φάση εμφανίζεται και το άγχος προς τα ξένα πρόσωπα.

Η τρίτη φάση είναι αυτή της πολυπροσωπικής προσκόλλησης, που εμφανίζεται μετά από μερικούς μήνες και το βρέφος πλέον διευρύνει τις προσκολλήσεις του σε ένα ακόμη άλλο πρόσωπο και αργότερα σε περισσότερα. Στον 18ο μήνα τα περισσότερα βρέφη έχουν αναπτύξει πολλαπλές προσκολλήσεις , προς την μητέρα, τον πατέρα, την γιαγιά και τον παππού ή/και τα αδέλφια, σε οποιοδήποτε μέλος, δηλαδή, του περιβάλλοντος, που διατηρεί μαζί του μια στενή και σταθερή αλληλεπίδραση.

Το παιδί δεν αναπτύσσει προσκόλληση προς το πρόσωπο που βρίσκεται μαζί του τον περισσότερο χρόνο και που το περιποιείται, αλλά προς το πρόσωπο, που του προσφέρει κοινωνικά ερεθίσματα και διαπροσωπικές εμπειρίες. Σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της προσκόλλησης είναι η ετοιμότητα και η προθυμία της μητέρας για άμεση ανταπόκριση στις ανάγκες του παιδιού, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν και τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του παιδιού.

Οι αντιδράσεις του βρέφους, που δείχνουν προσκόλληση είναι το κλάμα, το χαμόγελο, το βάβισμα, η προσήλωση του βλέμματος κ.α. , που το βοηθούν να στρέψει την προσοχή και τις ενέργειες των άλλων προς τις ανάγκες του. Οι σηματοδοτικές αυτές αντιδράσεις με την πάροδο του χρόνου εκδηλώνονται επιλεκτικά προς ορισμένα μόνο πρόσωπα και αποκτούν επικοινωνιακή και διαπροσωπική χροιά.

Σύμφωνα με τον Bowlby (1969), o δεσμός αναπτύσσεται κατά την διάρκεια των 2 πρώτων χρόνων της ζωής, μέσω τεσσάρων φάσεων. Η  πρώτη φάση είναι η φάση «προ του δεσμού» , που ξεκινά από τη γέννηση και διάρκεια μέχρι τις 6 βδομάδες. Σε αυτήν τη φάση βρίσκονται σε στενή επαφή με το άτομο ή τα άτομα που το φροντίζουν, αλλά δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν ότι τα φροντίζει κάποιος άγνωστος και δεν αναστατώνονται όταν είναι μόνα τους.

Eνημερωθείτε για το ΝΕΟ Εκπαιδευτικό Σεμινάριο από το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Psychopedia με θέμα: “Πρακτική στην πρώιμη παρέμβαση στις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος” . Ημερομηνία διεξαγωγής: Σάββατο 26/1/2019, ώρα: 11:00-14:00.

Δυνατότητα παρακολούθησης μέσω Skype και Ασύγχρονης Παρακολούθησης (Αποστολή βιντεσκοπημένης της εισήγησης).

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://psychopedia.gr/neo-seminario-praktiki-stin-proimi-paremvasi-stis-diataraches-aftistikou-fasmatos-2612019-2/

Η  δεύτερη φάση είναι η φάση του «υπό διαμόρφωση δεσμού» (6 εβδομάδες έως 6-8 μήνες). Σε αυτήν τη φάση το βρέφος ανταποκρίνεται διαφορετικά στα οικεία και τα άγνωστα πρόσωπα, ενώ γίνεται επιφυλακτικό όταν αντιμετωπίζουν άγνωστα αντικείμενα και ανθρώπους.

Η τρίτη φάση είναι η φάση του «σαφούς δεσμού» (6-8 μήνες έως 18-24 μήνες), περίοδος που εμφανίζεται το άγχος αποχωρισμού. Το βρέφος αναστατώνεται όταν η μητέρα του ή το πρόσωπο που το φροντίζει φεύγει από το δωμάτιο. Ο δεσμός που αναπτύσσεται μεταξύ μητέρας- βρέφους σε αυτήν την περίοδο δίνει στο παιδί ένα αίσθημα ασφάλειας. Η μητέρα αποτελεί βάση ασφάλειας από την οποίο το παιδί φεύγει για να εξερευνήσει το περιβάλλον και επιστρέφει σε αυτήν για να ανανεώσει την επαφή και να συνεχίσει την εξερεύνηση. Στους πρώτους μήνες του δεσμού, φαίνεται πως η μητέρα έχει την μεγαλύτερη ευθύνη για να διατηρήσει την ισορροπία, καθώς το βρέφος δεν διαθέτει ακόμα ικανότητες για να ενεργεί και να συναλλάσσεται.

Και η τέταρτη φάση είναι η φάση των «αμοιβαίων σχέσεων» (18 -24 μήνες και μετά ). Το παιδί, πλέον, κινείται και μπορεί να περνά αρκετό χρόνο μακριά από την μητέρα του. Σε αυτήν την φάση, το παιδί έχει αναπτύξει ικανότητες για να δημιουργήσει μια αμοιβαία σχέση με την μητέρα και έχει και το ίδιο πλέον ευθύνη για την διατήρηση της ισορροπίας του συστήματος του δεσμού.

Πηγές:

Παρασκευόπουλος, Ν.Ι. (1985). Εξελικτική Ψυχολογία. Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη ως την ενηλικίωση. Προγεννητική περίοδος, βρεφική ηλικία. Τόμος 1.

Cole M. & Cole R. Sh. (2002). Η ανάπτυξη των παιδιών. Η αρχή της ζωής : εγκυμοσύνη, τοκετός, βρεφική ηλικία. Α Τόμος. Εκδόσεις Δαρδάνος.

Σύντομο βιογραφικό Iωάννας Μπάτζου

H Ιωάννα Μπάτζου είναι Ψυχολόγος και Νηπιαγωγός, φοιτήτρια του Μεταπτυχιακού προγράμματος της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας».  Αποφοίτησε το 2005 από το τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. και κατά την διάρκεια των σπουδών της εργάστηκε εθελοντικά στο ίδρυμα «Άγιος Δημήτριος» της Θεσσαλονίκης, ενώ ολοκλήρωσε την πρακτική της άσκηση στο κέντρο απεξάρτησης εφήβων του ΚΕΘΕΑ «Ανάδυση». Το 2010 αποφοίτησε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων. Το 2011 συμμετείχε ως νηπιαγωγός με υποτροφία στο πρόγραμμα Leonardo da Vinci που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εργάστηκε ως ψυχολόγος στον Παιδικό Σταθμό δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη και ως παιδαγωγός στο Κ.Ε.Κ. Eurotraining. Από τον Δεκέμβριο του 2015 φοιτά στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας». Έχει παρακολουθήσει ημερίδες και συνέδρια σε ποικίλα θέματα ψυχολογίας. Εργάζεται στη Μέριμνα του παιδιού στο πρόγραμμα «Ζεστή Αγκαλιά» συμμετέχει σε εθελοντική δράση του Α.Π.Θ. για τους πρόσφυγες.