Πριν από την πανδημία, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ψυχολόγων στo Hνωμένο Βασίλειο καταθέτουν ότι τα άτομα που τους επισκέπτονταν στα γραφεία τους κατά κύριο λόγο μιλούσαν για το άγχος που υπάρχει στην καθημερινότητα όπως οι κίνηση στους δρόμους, οι απότομες αλλαγές του καιρού αλλά και αγενείς συμπεριφορές τις οποίες βίωναν ειδικά στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Μετά από ένα αρκετά μεγάλο διάστημα πανδημίας τα περισσότερα περιστατικά όπως παραδέχονται οι ψυχολόγοι εμφανίζονται στην οθόνη του υπολογιστή τους και τους μιλάνε για την λεγόμενη “ομίχλη του εγκεφάλου”. Συγκεκριμένα αναφέρουν ότι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στις συναντήσεις, να διαβάσουν, να παρακολουθήσουν περίπλοκα τηλεοπτικά προγράμματα. «Υπάρχει αυτή η αίσθηση της αδυναμίας, της απώλειας της συνηθισμένης ευκολίας με την καθημερινή ζωή, μια λήθη και ένα είδος απεξάρτησης ». Τα λεγόμενα του Τζος Κοεν είναι πραγματικά πολύ αποκαλυπτικά, ειδικότερα αναφέρει ότι παρόλο που στις ΗΠΑ αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο τα μέτρα περιορισμού λόγω της πανδημίας περιορίζονται με μεγαλύτερη την ελευθερία κυκλοφορίας και της κοινωνικοποίησης, λέει ότι ο αποκλεισμός για πολλούς από εμάς ήταν «συρρίκνωση της ζωής και σχεδόν παράλληλη συστολή της νοητικής ικανότητας».
Ο Τζον Σίμονς, καθηγητής γνωστικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Cambridge αναφέρει “ότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε σχετικά με αυτό το συναίσθημα δεν είναι ασυνήθιστο ή περίεργο”, λέει. «Δεν υπάρχει κάτι λάθος με εμάς. Είναι μια εντελώς φυσιολογική αντίδραση σε αυτήν την αρκετά τραυματική εμπειρία που είχαμε συλλογικά τους τελευταίους 12 μήνες περίπου ».
Η Καθριν Λοβντέι, καθηγήτρια γνωστικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Westminster, αποκαλεί το συγκεκριμένο συναίσθημα κακή «γνωστική λειτουργία». Αυτό καλύπτει «τα πάντα από τη μνήμη μας, την προσοχή μας και την ικανότητά μας να λύνουμε προβλήματα μέχρι την ικανότητά μας να είμαστε δημιουργικοί. Ουσιαστικά, είναι σκέψη ». Και πρόσφατα, έχει ακούσει πολλά παράπονα σχετικά με αυτό: “Επειδή είμαι επιστήμονας μνήμης, πολλοί άνθρωποι μου λένε ότι η μνήμη τους είναι πραγματικά κακή και αναφέρουν αυτή τη γνωστική ομίχλη”, λέει. Γνωρίζει μόνο δύο μελέτες που διερευνούν το φαινόμενο που σχετίζεται με το κλείδωμα (σε αντίθεση με αυτό που αναφέρουν ορισμένοι ως σύμπτωμα του Covid-19): μία από την Ιταλία, στην οποία οι συμμετέχοντες ανέφεραν αυτά τα είδη προβλημάτων με προσοχή , αντίληψη και οργάνωση του χρόνου. Επίσης ένα άλλο στη Σκωτία που μετρούσε αντικειμενικά τη γνωστική λειτουργία των συμμετεχόντων σε μια σειρά εργασιών σε συγκεκριμένες ώρες κατά τη διάρκεια της 1ης καραντίνας και μέχρι το καλοκαίρι. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι άνθρωποι είχαν χειρότερες επιδόσεις όταν ξεκίνησε η καραντίνα, αλλά βελτιώθηκαν καθώς χαλάρωσαν οι περιορισμοί. Βελτιώνονταν πιο γρήγορα τα άτομα που άργησαν να κυκληφορήσουν έξω λόγω του φόβου της νόσησης από τον ιόσε σύγκριση με αυτούς που μετά την καραντίνα έβγαιναν πολύ περισσότερο.
Για τους ειδικούς δεν είναι περίεργο το φαινόμενο. Δεδομένης της απομόνωσης και της στάσης που έπρεπε να υπομείνουμε μέχρι πολύ πρόσφατα, αυτά τα παράπονα είναι ακριβώς αυτά που περίμεναν – και παρέχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τις θεωρίες τους σχετικά με τους λόγους για τους οποίους μπορεί να προκύψει μια τέτοια ομίχλη του εγκεφάλου. Δεν υπάρχει καμία εξήγηση, καμία πηγή, λέει ο Σιμονς: «Είναι πιθανό να υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί παράγοντες που ενώνονται, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, που προκαλούν αυτές τις διαταραχές μνήμης, ελλείμματα προσοχής και άλλες δυσκολίες επεξεργασίας».
Η Καθριν Λοβντέι αναφέρει ότι να από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου για την “ομίχλη του εγκεφάλου” είναι η «υποβαθμισμένη κοινωνική αλληλεπίδραση» που έχουμε υποστεί. “Δεν είναι το ίδιο με τη φυσική κοινωνική αλληλεπίδραση που θα είχαμε”, λέει. «Ο εγκέφαλός μας ξυπνά παρουσία άλλων ανθρώπων – το να είσαι με άλλους είναι διεγερτικό». Έχουμε ο καθένας το δικό του βέλτιστο επίπεδο διέγερσης – μερικοί μπορεί να αισθάνονται καλύτερα σε θέση να λειτουργήσουν σε κλειδωμένους χώρους με λιγότερη κοινωνικοποίηση. άλλοι μένουν νυσταγμένοι, νεκροί. Η Λοβντει επίσης λέει ότι η επιστήμη ερευνά το πώς τα επίπεδα κοινωνικής αλληλεπίδρασης, μεταξύ άλλων παραγόντων, έχουν επηρεάσει τη λειτουργία της μνήμης στην καραντίνα. Αναρωτιέται επίσης εάν η εναλλακτική λύση για την προσωπική επικοινωνία μέσα από πλατφόρμες όπως το Zoom θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στη συγκέντρωση και την προσοχή. Διεξάγει μια μελέτη για να διερευνήσει πως η χαμηλότερη οπτικοακουστική ποιότητα θα μπορούσε «να δημιουργήσει μεγαλύτερο γνωστικό φορτίο για τον εγκέφαλο, ο οποίος πρέπει να καλύψει τα κενά, οπότε πρέπει να συγκεντρωθεί το άτομο πολύ περισσότερο». Αν αυτό είναι πιο γνωστικά απαιτητικό, όπως πιστεύει, θα μπορούσαμε να μείνουμε πιο ομιχλώδεις, με «λιγότερο χώρο στον εγκέφαλο διαθέσιμο για να ακούσουμε πραγματικά τι λένε οι άνθρωποι και να το επεξεργαστούμε ή να συγκεντρωθούμε σε οτιδήποτε άλλο».
Η Καρμιν Παριαντε καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο King’s College London αναφέρει ότι το φαινόμενο της “ομίχλης του μυαλού” είναι μια κοινή εμπειρία, αλλά είναι πολύ περίπλοκη”, λέει. «Νομίζω ότι είναι το γνωστικό ισοδύναμο του να νιώθεις συναισθηματικά στενοχωρημένος. είναι σχεδόν ο τρόπος που ο εγκέφαλος εκφράζει τη θλίψη, πέρα από τα συναισθήματα». Εφαρμόζει μια ψυχο-νευρο-ανοσο-ενδοκρινολογική προσέγγιση του φαινομένου-η οποία είναι ακόμη πιο συναρπαστική από ό, τι είναι δύσκολο να ειπωθεί. Πιστεύει ότι πρέπει να σκεφτούμε το μυαλό, τον εγκέφαλο, το ανοσοποιητικό και το ορμονικό σύστημα για να κατανοήσουμε τις διάφορες ψυχικές και σωματικές διεργασίες που θα μπορούσαν να υποκρύψει αυτή τη συναισθηματική δυσκολία, την οποίο θεωρεί ως συνέπεια του στρες που βιώσαμε μέσα στην καραντίνα.
Η αβεβαιότητα του περασμένου έτους ήταν αρκετά αγχωτική, περισσότερο για κάποιους παρά για άλλους. Όταν το μυαλό μας εκτιμά μια κατάσταση ως αγχωτική, εξηγεί η καθηγήτρια Παριάντε, ο εγκέφαλός μας μεταδίδει αμέσως το μήνυμα στο ανοσοποιητικό και στο ενδοκρινικό μας σύστημα. Αυτά τα συστήματα ανταποκρίνονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αντέδρασαν στους πρώτους ανθρώπους πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια στην αφρικανική σαβάνα, όταν το άγχος δεν σχετίζονταν με την εκπαίδευση στο σπίτι, αλλά με τον φόβο ότι μπορεί να απειληθεί η ζωή τους από ένα μεγάλο ζώο. Η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα για να μπορέσουμε να τρέξουμε μακριά, η φλεγμονή ξεκινά από το ανοσοποιητικό σύστημα για να προστατευθεί από βακτηριακή λοίμωξη σε περίπτωση δαγκώματος, η ορμόνη κορτιζόλη απελευθερώνεται για να εστιάσει την προσοχή μας στο αρπακτικό που έχουμε μπροστά μας και τίποτα άλλο. Μελέτες έχουν δείξει ότι μια δόση κορτιζόλης θα μειώσει την προσοχή, τη συγκέντρωση και τη μνήμη ενός ατόμου για το άμεσο περιβάλλον του. Επίσης εξηγεί ότι: «Αυτή η ομίχλη που αισθάνονται οι άνθρωποι είναι μόνο μία εκδήλωση αυτού του μηχανισμού.
Επιπλέον προσθέτει η Παριάντε “το σώμα και ο εγκέφαλός μας μας λένε κάποιες στιγμές ότι το πιέζουμε πάρα πολύ τον εαυτό μας. Είναι σίγουρα ένα σήμα – ένα καμπανάκι συναγερμού”. Όταν ακούμε αυτόν τον συναγερμό, λέει, πρέπει να σταματήσουμε και να αναρωτηθούμε: «Γιατί η ομίχλη του εγκεφάλου μου είναι χειρότερη σήμερα από χθες;» – και πάρουμε όσο περισσότερο χρόνο μπορούμε, αντί να πιέζουμε τον εαυτό μας πιο σκληρά και να διακινδυνεύσουμε περαιτέρω συναισθηματικό πόνο, ακόμη και εξουθένωση.
Για τον Κοέν, το φαινόμενο της ομίχλης του εγκεφάλου είναι μια τρομερά αρνητική εμπειρία μία από τις πιο ενοχλητικές πτυχές του ασυνείδητου. Μιλά για τη θεωρία του Φρόυντ για τις κινήσεις και συγκεκριμένα την ιδέα ότι έχουμε μια δύναμη μέσα μας που μας ωθεί προς τη ζωή και την άλλη που μας τραβάει προς το θάνατο. Το κίνητρο της ζωής, εξηγεί ο Κοέν, μας ωθεί να δημιουργήσουμε, να κάνουμε σχέσεις με άλλους, να αναζητήσουμε «την επέκταση της ζωής». Το κίνητρο του θανάτου, αντίθετα, προτρέπει «ένα είδος συστολής. Είναι μια κίνηση μακριά από τη ζωή, ένα είδος στάσης ή εντροπίας ». Η καραντίνα, ένα μέτρο που ουσιαστικά εφαρμόστηκε για την διασφάλιση της ανθρώπινης ζωής από την πανδημία, μοιάζει παραδόξως με τον τρόπο ζωής που οδηγεί στο θάνατο. Με την ομίχλη του εγκεφάλου, λέει, βλέπουμε «μια ατροφία ζωντάνιας. Οι άνθρωποι βρίσκουν τον εαυτό τους πιο νωθρό, ότι το σωματικό και το ψυχικό βάρος τους είναι κάπως βαρύτερο, είναι δύσκολο να μεταφερθεί – να σύρεται ». Ο Φρόιντ έχει μια λέξη για αυτό: trägheit – μεταφράζεται ως «νωθρότητα», αλλά η οποία λέει ο Κοέν κυριολεκτικά μεταφράζεται ως «αλαζονεία». Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την ομίχλη του εγκεφάλου ως μια συνάντηση με την επιθυμία μας για θάνατο.
Αυτό φέρνει στο νου έναν άλλο ψυχαναλυτή τον Γουίλφρεντ Μπάιον, ο οποίος αναφέρει “Θεωρούσε ότι έχουμε – σε ορισμένες στιγμές – τη θέληση να γνωρίζουμε κάτι για τον εαυτό μας και τη ζωή μας, ακόμη και όταν αυτή η γνώση είναι βαθιά οδυνηρή. Αυτό, το ονόμασε να είναι στο “Κ”. Υπάρχει όμως και μια ισχυρή θέληση που δεν γνωρίζουμε, μια επιθυμία να αμυνθούμε ενάντια σε αυτή τη συνειδητοποίηση, ώστε να συνεχίσουμε να ζούμε στριμωγμένοι από ψέματα. αυτό πρέπει να είναι στο “–K” (ομιλούμενο ως “μείον Κ”). Αναρωτιέμαι αν η πανδημία ήταν μια πραγματικότητα που μερικοί από εμάς πιστεύουμε ότι είναι πολύ φρικτό για να το αντέξουμε. Η αβεβαιότητα, οι θάνατοι, το τραύμα, η ανασφάλεια, ίσως έχουμε επιλέξει ασυνείδητα να ζούμε στην ομιχλώδη, θολή εγκεφαλική ομίχλη του –Κ παρά να αντιμετωπίζουμε, να υποφέρουμε, τον πραγματικό πόνο και τη φρίκη της κατάστασής μας. Ίσως αντιμετωπίζουμε προβλήματα με τη σκέψη μας γιατί η αλήθεια της εμπειρίας, για πολλούς από εμάς, είναι απλά αδιανόητη”.
Ενημερωθείτε για το ΝΕΟ E – Learning Εκπαιδευτικό Σεμινάριο από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Ψυχοθεραπείας Psychopedia με θέμα: Διαχείριση Άγχους με Γνωσιακές – Συμπεριφορικές Τεχνικές & Mindfulness.
Διάρκεια βίντεο εισήγησης: 3 ώρες
Τρόπος Παρακολούθησης από το σπίτι: Αποστολή του βιντεοσκοπημένου υλικού της εισήγησης στο email σας, με επιπλέον ηλεκτρονικό υλικό σημειώσεων σε μορφή pdf. (Έχετε τη δυνατότητα εφόσον προκύψουν απορίες – ερωτήσεις από την παρακολούθηση της εισήγησης να μας τις στείλετε στο info@psychopedia.gr, ώστε να απαντηθούν από την εισηγήτρια).
Δίδεται Βεβαίωση Παρακολούθησης και Εκπαιδευτικό υλικό.
Το βίντεο της εισήγησης οι συμμετέχοντες το παρακολουθούν στο δικό τους χρόνο.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κάνετε κλικ στην παρακάτω εικόνα:
E – Learning Σεμινάριο: Διαχείριση Άγχους με Γνωσιακές – Συμπεριφορικές Τεχνικές & Mindfulness
Πηγή: Αrticle: “Brain fog: how trauma, uncertainty and isolation have affected our minds and memory”, theguardian.com