O ψυχικός κόσμος των επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις μαθησιακές δυσκολίες. Τα παιδιά δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν τα όσα ακούν, βλέπουν αλλά και στη σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών. Ως αποτέλεσμα, αντιμετωπίζουν προβλήματα στο γραπτό λόγο, στον προφορικό, δυσκολίες συντονισμού και προσοχής.
Οι αρνητικές συνέπειες των μαθησιακών δυσκολιών επηρεάζουν εκτός από το σχολείο, γενικότερα την καθημερινότητα του παιδιού. Για το μείζον ζήτημα των Μαθησιακών δυσκολιών, το ρόλο της οικογένειας αλλά και τη γενικότερη συμπεριφορά του παιδιού, το Psychopedia.gr φιλοξενεί τη Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας με ειδίκευση στην παιδική ανάπτυξη-μαθησιακές δυσκολίες Κωνσταντίνα Μαρκοπούλου.
Κυρία Μαρκοπούλου, τι είναι οι Μαθησιακές Δυσκολίες;
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια έμφυτη ομάδα διαταραχών που οφείλονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας. Στις Μαθησιακές Δυσκολίες συγκαταλέγονται και δυσκολίες σε οργανωτικές δεξιότητες, κοινωνική αντίληψη και αλληλεπίδρασης.
Ποιες είναι οι μορφές εκδήλωσης των Μαθησιακών Δυσκολιών;
Ξεκινώντας από την ανάγνωση, τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με το λεξιλόγιο πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται η κατανόηση και η αποκωδικοποίηση. Αποτελεσματική αποκωδικοποίηση σημαίνει το παιδί να γνωρίζει το νόημα της ρίζας μιας λέξης καθώς και των προθεμάτων και των καταλήξεων. Για τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες οι παραπάνω δεξιότητες είναι πολύ περιορισμένες αφού αντιμετωπίζουν προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης. Με τον τρόπο αυτό η αναγνωστική αποκωδικοποίηση συνδέεται με τον πυρήνα των Μαθησιακών Δυσκολιών ενώ -εξαιτίας όλων των παραπάνω ελλείψεων- τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν και ελλειμματική κατανόηση. Όσον αφορά στο γραπτό λόγο, οι μαθητές με προβλήματα στη γραπτή έκφραση δεν μπορούν να ξεπεράσουν τον προσωπικό χαρακτήρα του προφορικού λόγου και χρησιμοποιούν τα χαρακτηριστικά του και όταν γράφουν. Αυτό συνεπάγεται οι μαθητές αυτοί να έχουν προβληματικές συντακτικές δομές πράγμα που συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι υπάρχουν παρόμοια προβλήματα και στον προφορικό λόγο. Επιπλέον, πολλοί μαθητές με αυτές τις δυσκολίες αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τη γρήγορη ανάκληση των λέξεων που βρίσκονται στη μακροπρόθεσμη μνήμη καθώς και με τη χρήση κανόνων ορθογραφίας, τονισμού και στίξης. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες δυσκολεύονται να εσωτερικεύσουν τους φωνολογικούς, μορφολογικούς και γραμματικούς κανόνες και να τους χρησιμοποιήσουν ορθά πολλές φορές επειδή η προσοχή τους επικεντρώνεται στο πώς θα αποδώσουν την ιδέα που έχουν στο μυαλό τους.
Σχετικά με την ειδική δυσκολία στα μαθηματικά, υπάρχουν τρεις κατηγορίες. Πρώτον, συναντάμε μαθητές με προβλήματα στην χρήση ανώριμων για την ηλικιακή τους ομάδα στρατηγικών (π.χ το μέτρημα με τα δάκτυλα). Η δεύτερη κατηγορία αφορά στους μαθητές που δυσκολεύονται στη γνώση και την ευχερή ανάκληση των αποτελεσμάτων των πράξεων με δύο μονοψήφιους αριθμούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μαθητές αυτοί αντιμετωπίζουν και Μαθησιακές Δυσκολίες στην ανάγνωση με φωνολογικά ελλείμματα, πράγμα που καταδεικνύει τη συσχέτιση των δύο ειδικών μαθησιακών δυσκολιών. Τέλος, υπάρχουν και οι μαθητές εκείνοι που έχουν προβλήματα στην οπτικο-χωρική αντίληψη, το κύριο γνωστικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η λανθασμένη αναπαράσταση αριθμητικών πληροφοριών στο χώρο (π.χ. τα ψηφία σε λάθος στήλη των εκατοντάδων, δεκάδων κλπ).
Σε ποιες ηλικίες εμφανίζονται και ποια είναι τα συμπτώματα τους;
Πολλά παιδιά εμφανίζουν συμπτώματα τέτοιων δυσκολιών από τη βρεφική ή νηπιακή ηλικία, δηλαδή πολύ πριν την ένταξη τους σε ένα τυπικό μαθησιακό περιβάλλον όπως αυτό του σχολείου. Για παράδειγμα, η καθυστέρηση στην ομιλία και η οπτικο-χωρική αντίληψη καθώς και η παρατηρητικότητα των μορφών είναι κάποιες από τις πρώιμες ενδείξεις ότι το παιδί μπορεί να έχει δυσλεξία. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, τα συμπτώματα μπορεί να έχουν να κάνουν με την ακουστική σύλληψη αλλά και με αδυναμία του παιδιού να ακολουθεί οδηγίες.
Σε ποιες περιπτώσεις οι γονείς θα πρέπει να απευθύνονται σε έναν ειδικό;
Το παιδί που θα παρουσιάσει τα παραπάνω συμπτώματα θα πρέπει να παραπεμφθεί σε ειδικό όσο γίνεται το συντομότερο, διαφορετικά οι δυσκολίες θα εντείνονται και το παιδί θα νιώθει ότι δεν τα καταφέρνει. Ιδιαίτερα, με την έναρξη της σχολικής ζωής, όταν δε θα επιτυγχάνονται οι μαθησιακοί στόχοι, το παιδί θα ακυρώνεται και θα ματαιώνεται συνεχώς. Αυτό θα έχει επίπτωση στη συναισθηματική και γενικότερα ψυχική του κατάσταση, ενώ θα επηρεάζει και την (ομαλή) κοινωνικοποίησή του καθώς θα εμφανίζονται και προβλήματα στην εν γένει συμπεριφορά του.
Ποιος ο είναι ο ρόλος της οικογένειας (γονέων) στο θέμα αυτό;
Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού οι γονείς θα πρέπει να συνεργάζονται στενά με τον παιδίατρο, ώστε να εντοπιστεί το πρόβλημα όσο το συντομότερο γίνεται. Έχει παρατηρηθεί πολλές φορές οι γονείς να αρνούνται να αποδεχτούν ότι το παιδί τους αντιμετωπίζει κάποια τέτοια δυσκολία, καθώς, όπως λένε, αποκλείεται να συμβαίνει αυτό στο δικό τους παιδί που είναι τόσο έξυπνο κλπ. Πολλοί μάλιστα αναφέρουν τη δική τους εμπειρία ως παιδιά και αναγνωρίζουν κοινά στοιχεία στον τρόπο σκέψης, έκφρασης και γραφής με το παιδί τους λέγοντας χαρακτηριστικά «εγώ δεν έπαθα τίποτα»..Αυτή η άρνηση αποδοχής του προβλήματος δε βοηθάει ενώ όλη η οικογένεια υποσυνείδητα ή όχι φαίνεται να ενοχοποιείται για το πρόβλημα. Ο πιο κατάλληλος τρόπος αντιμετώπισης είναι οι γονείς να ενσκύψουν πάνω από το θέμα και να ενθαρρύνουν το παιδί τους σε κάθε του βήμα και προσπάθεια, χωρίς να το επικρίνουν σε περίπτωση λάθους. Πολύ σημαντικό είναι επίσης οι γονείς να συνεργάζονται με το σχολείο και να ενημερώνουν τους εκπαιδευτικούς για το πρόβλημα (αν δεν υπάρχει ήδη αξιολόγηση από τον αρμόδιο φορέα).
Ως ειδικός ποιες μεθόδους-εργαλεία εφαρμόζετε για την αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών;
Ως ειδικός φροντίζω πρωτίστως για την ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών αυτών. Προσπαθώ να ενισχύσω την αυτοεκτίμησή τους θέτοντας διαβαθμισμένης δυσκολίας (μαθησιακούς) στόχους και επιβραβεύοντας κάθε επιτυχία. Τα εργαλεία που χρησιμοποιώ αφορούν σε ασκήσεις που στόχο έχουν να αναδείξουν τις δεξιότητες του παιδιού (όποιες και αν είναι) στην ανάγνωση, στη γραπτή και προφορική έκφραση, αλλά και στην οπτικοχωρική αντίληψη. Επιστρατεύω (επιτραπέζια) παιχνίδια μνήμης και δημιουργικότητας (εικαστικά), φροντίζοντας πάντα να προσαρμόζω το εκάστοτε υλικό στις ανάγκες κάθε παιδιού.
Ποια είναι τα ψυχολογικά προβλήματα που μπορεί να προκληθούν σε παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες;
Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες τείνουν να ματαιώνονται συνεχώς και να βιώνουν την αποτυχία σε καθημερινή βάση. Ως εκ τούτου, είναι πιο επιρρεπή στην εκδήλωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων και μελαγχολίας. Πολλά από αυτά αποσύρονται και απομονώνονται ακριβώς επειδή κατακρίνονται και στοχοποιούνται ενώ πολύ εύκολα πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού.
Ποιοι κατά τη γνώμη σας εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να δυσκολέψουν περισσότερο ένα παιδί με Μαθησιακές Δυσκολίες;
Μιλήσαμε παραπάνω για τον ρόλο της οικογένειας και ιδιαίτερα των γονέων. Θα τονίσω πάλι τη σημασία ενός υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος, η απουσία του οποίου επιτείνει τα προβλήματα. Επιπλέον, κάποια ασθένεια ή πένθος στην οικογένεια θα επηρέαζε τα παιδιά αυτά περισσότερο από τους μαθητές τυπικής ανάπτυξης καθώς τα πρώτα είναι πιο ευάλωτα (συνήθως) συναισθηματικά. Ακόμα, η σχέση των γονέων μεταξύ τους ως ζευγάρι, οι πιθανοί τσακωμοί ή ένα επικείμενο διαζύγιο είναι παράγοντες που αποδομούν τη σταθερότητα για όλα τα παιδιά, πόσο μάλλον για τα παιδιά εκείνα τα οποία το χρειάζονται περισσότερο. Σημαντικός επίσης είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών και του σχολικού περιβάλλοντος για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Μπορεί ένα παιδί με Μαθησιακές Δυσκολίες να βοηθηθεί από την Ενσυναίσθηση; Αν ναι, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για και για τους ίδιους τους γονείς;
Ξεκινώντας από την πλευρά του εκπαιδευτικού, η ενσυναίσθηση προϋποθέτει ο εκπαιδευτικός να αντιλαμβάνεται ενδόμυχα τα συναισθήματα των μαθητών σαν να ήταν τα συναισθήματα αυτά μέρος του εσωτερικού κόσμου του εκπαιδευτικού. Είναι καθοριστικής σημασίας καθώς βοηθάει τον εκπαιδευτικό να εδραιώσει μία στοργική σχέση ιδίως με τους μαθητές με ΜΔ, που έχουν μειωμένη αυτοεκτίμηση. Από την πλευρά τους οι γονείς οφείλουν οι ίδιοι να προσπαθούν να έχουν επίγνωση της συναισθηματικής κατάστασης των παιδιών και ένα εργαλείο γιαυτό είναι η εκπαίδευση σε τεχνικές ενσυναίσθησης που μπορεί νε γίνει σε ομάδες συμβουλευτικής γονέων. Καθώς τα θετικά συναισθήματα είναι επιθυμητά στον χώρο της εκπαίδευση, γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να συνεργάζονται για τη συναισθηματική ευημερία των παιδιών και των μαθητών τους αντίστοιχα. Τελειώνοντας θα ήθελα να πω ότι ο ανθρώπινος παράγοντας θεωρείται πολύ σημαντικός για την αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και για το λόγο αυτό γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να διακρίνονται και από τις αξίες της ανθρωπιστικής/προσωποκεντρικής προσέγγισης , κυρίαρχη αξία της οποίας είναι η ενσυναίσθηση.
Στοιχεία επικοινωνίας :τηλ. 6974490724
e-mail: dina.markopoulou@yahoo.gr
Δείτε εδώ το πλήρες προφίλ της συνεργάτιδος μας: http://psychopedia.gr/user/dina-markopoulou/
