Της Ειρήνης Παναγοπούλου, Κλινικής Ψυχολόγου/Ειδικού Σεξουαλικής Υγείας
Σε πρώτο επίπεδο, το πώς και το πότε θα μιλήσουμε στα παιδιά για το θάνατο εξαρτάται από την ηλικία τους, το γνωστικό τους επίπεδο – ανάπτυξη και τις υπάρχουσες εμπειρίες τους. Σύμφωνα με τον Piaget o βαθμός προσκόλλησης που παρουσιάζει ένα παιδί, σε συνδυασμό με τον εγωκεντρισμό του, είναι ικανά να επηρεάσουν την αντίληψη του για τον θάνατο.
Σε δεύτερο επίπεδο, εξαρτάται και από τις δικές μας εμπειρίες, πεποιθήσεις, συναισθήματα, αλλά και από την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Πιο εύκολα θα μιλήσουμε για ένα ουδέτερο θάνατο με αφορμή μια είδηση στην τηλεόραση παρά για μια συναισθηματικά φορτισμένη απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου.
Οι γονείς δεν πρέπει να λένε ψέματα, όσον αφορά την απώλεια. Με απλό τρόπο να λένε στο παιδί ότι το αγαπημένο τους πρόσωπο «πέθανε» και όχι ότι «κοιμήθηκε», δημιουργώντας μια λανθασμένη ταύτιση με τον ύπνο. Πολλά είναι τα παιδιά που αντιδρούν σε αυτή την εικόνα, με εφιάλτες και φοβίες γιατί ανησυχούν ότι δεν θα ξυπνήσουν ξανά τα ίδια ή οι γονείς τους ποτέ. Συγκεκριμένα, έρευνες δείχνουν ότι, όταν ένα πρόσωπο στην οικογένεια πεθαίνει, τα παιδιά νιώθουν ένοχα. Πιστεύουν ότι με κάποιο τρόπο προκάλεσαν το θάνατό του είτε, επειδή είχαν θυμώσει κάποια στιγμή μαζί του είτε, γιατί ευχήθηκαν να μην υπήρχε ο αδελφός τους είτε, επειδή έκαναν αταξίες. Χρειάζονται λοιπόν, επιβεβαίωση και διευκρίνιση ότι ο θάνατος δεν είναι τιμωρία.
Το ίδιο ισχύει και για την παραποίηση της αλήθειας με το να λένε οι γονείς ότι το άτομο που πέθανε έχει πάει σε μια μακρινή πόλη ή χώρα και θα μείνει εκεί για πάρα πολύ καιρό. Εκτός του ότι αποτελεί μια ψευδή αντίληψη της πραγματικότητας, το παιδί ενδέχεται να νιώσει εγκατάλειψη από το άτομο αυτό ή ακόμα και να περιμένει να γυρίσει. Σε πιθανά ερωτήματα όπως, «Πού πήγε η γιαγιά;» είναι προτιμότερο να απαντούν οι γονείς με ειλικρίνεια υποστηρίζοντας πως «Δεν ξέρουμε ακριβώς» αλλά μεταφέροντας μια αισιόδοξη αντίληψη πως «Εκεί που είναι, είναι καλά και δεν υποφέρει πια».
Ενημερωθείτε για το ΝΕΟ Σεμινάριο από το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Psychopedia με θέμα: “Παιδί και πένθος – Κατάλληλοι τρόποι διαχείρισης” . Ημερομηνία διεξαγωγής: Κυριακή 24/2/2019, ώρα: 12:00-14:00.Δυνατότητα παρακολούθησης μέσω Skype και Ασύγχρονης Παρακολούθησης (Αποστολή βιντεσκοπημένης της εισήγησης). Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://psychopedia.gr/neo-seminario-quot-paidi-kai-penthos-katalliloi-tropoi-diacheirisis-quot-24-02-2019/
Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουν, χωρίς να νιώθουν άσχημα ή να ντρέπονται για αυτά. Σε αυτό θα βοηθηθούν, αν και οι γονείς μοιράζονται τη θλίψη και το πένθος μαζί τους ανάλογα με την ηλικία τους και τη συναισθηματική τους κατάσταση σε λογικά πλαίσια. Αντιθέτως, το να προσπαθούν να τα απομονώσουν από τα δικά τους συναισθήματα θλίψης και απόγνωσης για την απώλεια, έχει αρνητικές επιπτώσεις. Τα παιδιά ξέρουν πάρα πολύ καλά πότε ο γονέας είναι θλιμμένος ή πότε περνάει μια κρίση. Οι προσπάθειες να αποκρύψουν ένα θάνατο στο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον ή τα συναισθήματα που τους προκαλεί ο θάνατος αυτός, προξενούν αίσθημα εγκατάλειψης στο παιδί. Είναι προτιμότερο ένα παιδί να μάθει για το θάνατο από τους ίδιους τους θλιμμένους γονείς του, παρά να αντιμετωπίζει την απόγνωση των γονέων του, χωρίς να ξέρει τον λόγο.
Τέλος, όταν οι γονείς είναι σε θέση να μεταβιβάσουν στο παιδί ,σε λογικά πλαίσια ,τη θλίψη τους, τα ερωτηματικά για το θάνατο, τις αναμνήσεις και το νόημα του πόνου, το παιδί βρίσκει την ευκαιρία να βιώσει ακίνδυνα τις ερωτήσεις που έχει. Μπορεί να μοιραστεί τα έντονα συναισθήματα θλίψης και μελαγχολίας με τους γονείς του.
Συμπερασματικά: ο καλύτερος τρόπος είναι ο άμεσος, ο απλός, προσεγγίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερο την πραγματικότητα, αποφεύγοντας μελλοντικά σύγχυση στο παιδί. Μέσα από την ποικιλία των πιθανών σεναρίων θανάτου που τα παιδιά έχουν την τάση να σκεφτούν, είναι καλύτερο να διερευνήσει κανείς και να προσπαθήσει να ανταποκριθεί στις πιθανές ή ήδη υπάρχουσες σκέψεις, παρά να επιτρέψει τους σιωπηλούς φανταστικούς φόβους να κερδίσουν την πραγματικότητα.
Σύντομο Βιογραφικό Ειρήνης Παναγοπούλου
Η Παναγοπούλου Ειρήνη γεννήθηκε το 1990 στην Αθήνα. Σπούδασε Ψυχολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές Κλινικής Ψυχολογίας (MSc Clinical and Community Psychology) στο University of East London, London, UK.
Εκπόνησε την πρακτική της άσκηση στη Μονάδα Ψυχικής Υγείας του Γ.Ν. Ασκληπιείου Βούλας και στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων. Εργάστηκε εθελοντικά στην Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας και στη συνέχεια στο Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας «ΣΤΑΘΜΟΣ», των Δήμων Καλλιθέας, Μοσχάτου και Ταύρου, όπου συνεχίζει μέχρι σήμερα, προσφέροντας τις υπηρεσίες της παράλληλα και στο Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού.
Για 5 μήνες συνεργάστηκε με το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας του Δρ. Θάνου Ασκητή, όπου εκπαιδεύθηκε από τον ίδιο, στη διάγνωση και θεραπεία σεξουαλικών δυσλειτουργιών και στο οποίο δραστηριοποιήθηκε, αλλά και ως σύμβουλος, στη Συμβουλευτική Γραμμή Σεξουαλικής Υγείας του Ινστιτούτου.
Κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος Ψυχολόγου 6097/20.11.2013 και παρακολουθεί συνέδρια και σεμινάρια στα πλαίσια της επαγγελματικής της εκπαίδευσης.
Βιβλιογραφία:
Childhood, death, and cognitive development., GP Koocher – Developmental Psychology, 1973 – psycnet.apa.org
ANTHONY, S. The child’s discovery of death. New York: Harcourt, Brace, 1940.
COHEN, J. A coefficient of agreement for nominal scales. Educational and Psychological Measurement, 1960, 20, 37-46.
HOLLINOSHEAD, A. B., & REDLICH, F. C. Social class and mental illness. New York: Wiley,1958.
MITCHELL, M. E. The child’s attitude to death. New York: Schocken Books, 1967.
NAGY, M. The child’s theories concerning death. Journal of Genetic Psychology, 1948, 73, 3-27.
PHILLIPS, J. L. The origins of intellect: Piaget’s theory. San Francisco: Freeman, 1969.
PIAGET, J. The child’s conception of the world. Patterson, N, J.: Littlefleld, Adams, 1960
