Της Ιωάννας Μπάτζου, Ψυχολόγου Α.Π.Θ. – Νηπιαγωγού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Σύμφωνα με τον Dodds (2001), τα στάδια του θρήνου που περνάει ένα παιδί, όταν πενθεί, είναι τέσσερα. Το πρώτο είναι το σοκ και η άρνηση. Το παιδί σε αυτό το στάδιο δεν μπορεί να δεχτεί, ότι έχει πεθάνει το αγαπημένο του πρόσωπο και ελπίζει, ότι είναι ένα κακό όνειρο. Μπορεί να βρίσκεται σε σύγχυση και αργότερα να μην θυμάται πράξεις ή σκέψεις που έκανε αυτήν την περίοδο. Τέλος,  μπορεί να επαναλαμβάνει τις ίδιες ερωτήσεις.

Στο δεύτερο στάδιο, κυριαρχούν ο θυμός και η ενοχή. Αισθάνεται θυμό για το αγαπημένο του πρόσωπο, επειδή το άφησε, ενώ μπορεί να αισθάνεται θυμό και για τον Θεό, τον γιατρό κτλ. Παράλληλα, αισθάνεται ενοχή, καθώς πιστεύει ότι ευθύνεται το ίδιο για τον θάνατο. Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της κατάθλιψης. Συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχουν  πλήρως ικανοποιητικές και καθησυχαστικές ερμηνείες για το τι συνέβη. Αισθάνεται μοναξιά και κούραση. Στο τελευταίο στάδιο, αυτό της προσαρμογής και αποδοχής,  το παιδί επανέρχεται, αρχίσει ξανά να παίζει και να γελά. Ωστόσο, είναι πιθανό να έχει συναισθήματα αφοσίωσης στον εκλιπόντα, θεωρώντας, ότι η επανένταξή του αποτελεί προδοσία προς αυτόν.

Παρόλο, που τα παιδιά μικρής ηλικίας, από τα 3 χρόνια, ίσως και νωρίτερα, είναι ενήμερα για τον θάνατο, η αντίληψη για την έννοια του θανάτου και τις συνέπειές της είναι πολύ περιορισμένη. Για τα παιδιά αυτής της ηλικίας, «νεκρός» σημαίνει «είμαι ακίνητος» και «είμαι ζωντανός» σημαίνει «κινούμαι». Ο θάνατος υπάρχει στα παιχνίδια και στα παραμύθια, αλλά η αντίληψή του είναι εξωπραγματική. Στην ηλικία των 2 έως 5 ετών, το παιδί βρίσκεται στο προσυλλογιστικό στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης και δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως την έννοια του θανάτου, την αιτία και την οριστικότητά του, πιστεύοντας ότι είναι αναστρέψιμος και ότι συμβαίνει μόνο στους κακούς. Παράλληλα, αντιλαμβάνεται την απουσία του εκλιπόντα και την απώλεια σαν εγκατάλειψη. Σε αυτήν την ηλικία κυριαρχεί η «μαγική» σκέψη και η «ψυχολογική αιτιότητα», οδηγώντας το παιδί συχνά στην πεποίθηση, ότι το ίδιο είναι υπεύθυνο για τον θάνατο του αγαπημένου του προσώπου.

Σε συναισθηματικό επίπεδο, τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να διακρίνουν τα διαφορετικά τους συναισθήματα και δεν μπορούν να μείνουν για πολύ καιρό λυπημένα. Θρηνούν σε φάσεις. Οι αντιδράσεις τους στο πένθος περιλαμβάνουν συμπεριφορές προσκόλλησης και παλινδρόμησης, έντονο άγχος αποχωρισμού, καθώς και σωματικές αντιδράσεις, όπως μειωμένη όρεξη, ταραγμένο ύπνο, με εφιάλτες, ενούρηση, γάντζωμα και ευαισθησία σε μολυσματικές ασθένειες.

Πηγές :

Herbert, M. (2004). Τα παιδιά μπροστά στο πένθος και την απώλεια. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Λουμάκου, Μ., Μπρουσκέλη, Β. (2010). Παιδί και γεγονότα ζωής. Αρρώστια, νοσηλεία, διαζύγιο, θάνατος. Εκδόσεις Gutenberg.

Σύντομο βιογραφικό Iωάννας Μπάτζου

H Ιωάννα Μπάτζου είναι Ψυχολόγος και Νηπιαγωγός, φοιτήτρια του Μεταπτυχιακού προγράμματος της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας».  Αποφοίτησε το 2005 από το τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. και κατά την διάρκεια των σπουδών της εργάστηκε εθελοντικά στο ίδρυμα «Άγιος Δημήτριος» της Θεσσαλονίκης, ενώ ολοκλήρωσε την πρακτική της άσκηση στο κέντρο απεξάρτησης εφήβων του ΚΕΘΕΑ «Ανάδυση». Το 2010 αποφοίτησε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων. Το 2011 συμμετείχε ως νηπιαγωγός με υποτροφία στο πρόγραμμα Leonardo da Vinci που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εργάστηκε ως ψυχολόγος στον Παιδικό Σταθμό δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη και ως παιδαγωγός στο Κ.Ε.Κ. Eurotraining. Από τον Δεκέμβριο του 2015 φοιτά στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας». Έχει παρακολουθήσει ημερίδες και συνέδρια σε ποικίλα θέματα ψυχολογίας. Εργάζεται στη Μέριμνα του παιδιού στο πρόγραμμα «Ζεστή Αγκαλιά» συμμετέχει σε εθελοντική δράση του Α.Π.Θ. για τους πρόσφυγες.