Της Χρυσούλας Κοκκινοπουλου , Σύμβουλου Ψυχικής  υγείας , Σύμβουλου εξαρτήσεων

Πολλοί από εσάς ενδεχομένως να  έχετε βρεθεί αντιμέτωποι με τον εθισμό, ο οποίος σαν έννοια μπορεί να συμπεριλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων.

Τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στον εθισμό;

Ένας σύγχρονος ορισμός θα μπορούσε να είναι ότι ο εθισμός είναι μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο λαμβάνει μια ουσία ή συμμετέχει σε μια δραστηριότητα, η οποία μπορεί να είναι ευχάριστη, αλλά της οποίας η χρήση γίνεται καταναγκαστική και επηρεάζει σημαντικά την λειτουργικότητα του (εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, υγεία).Όπως λοιπόν είναι κατανοητό υπάρχουν δυο τύποι εθισμού, ο εθισμός σε ουσίες (ναρκωτικά, αλκοόλ ,νικοτίνη) και ο εθισμός σε δραστηριότητες (τυχερά παιχνίδια, σεξουαλική δραστηριότητα, διαδίκτυο, αγορές, φαγητό).

 Ο εθισμός είναι μια επίπονη κατάσταση, οι πάσχοντες από αυτόν μη έχοντας επίγνωση του προβλήματος και έλεγχο της συμπεριφοράς τους δημιουργούν δυσλειτουργικές καταστάσεις με επιπτώσεις τόσο στο εαυτό τους όσο και στους άλλους.

Υπάρχει ο σωματικός εθισμός αλλά και ο ψυχολογικός. Όταν μιλάμε για σωματικό εθισμό συνήθως αναφερόμαστε στην σωματική εξάρτηση. Η σωματική εξάρτηση είναι μια βιολογική κατάσταση κατά την οποία το σώμα προσαρμόζεται στην παρουσία μια ουσίας, έτσι ώστε μετά από συστηματική χρήση για να έχει το ίδιο αποτέλεσμα η ουσία να απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες, κάτι το οποίο είναι γνωστό ως ανοχή. Εξαιτίας της ανοχής, όταν η ουσία αποσυρθεί από τον οργανισμό δημιουργείται μια άλλη αντίδραση γνωστή ως στερητικό σύνδρομο. Το στερητικό σύνδρομο περιλαμβάνει τόσο ψυχολογικά (έντονο άγχος ,ευερεθιστότητα) όσο και σωματικά συμπτώματα (πονοκεφάλους, ναυτία, τρέμουλο, ψευδαισθήσεις ).

Ένα σημαντικό στοιχείο της ψυχοβιολογικής εξάρτησης έχει να κάνει με την υπερβολική αντίδραση του εγκεφάλου σε νύξεις ή περιβαλλοντικά σινιάλα (ερεθίσματα) τα οποία παραπέμπουν έμμεσα η άμεσα σε χρήση ουσιών ή εθιστικών δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα κάποιος που απέχει από το αλκοόλ, περνώντας έξω από ένα μπαρ μπορεί να νιώσει μια σφοδρή επιθυμία να καταναλώσει αλκοόλ η οποία μπορεί να συνοδεύεται και από άλλες σωματικές εκδηλώσεις όπως εφίδρωση ή ταχυπαλμία. Επίσης μια σειρά αντικειμένων όπως κλειδιά, στυλό, αναπτήρες, κουτάλια που φαινομενικά δείχνουν αθώα, για ένα νυν ή πρώην εξαρτημένο μπορεί να προκαλέσουν μια σειρά ψυχοβιολογικών αντιδράσεων οι οποίες ίσως οδηγήσουν το άτομο ακόμη και σε υποτροπή.

Τι λένε οι έρευνες για τον εγκέφαλο πρώην εθισμένων ατόμων;

Μια σειρά ερευνών με σύγχρονες μεθόδους απεικόνισης του εγκεφάλου (Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού) έδειξαν ότι ο εγκέφαλος πρώην εθισμένων ατόμων ακόμη και μετά την παρέλευση αρκετών ετών συνεχίζει να υπερδιεγείρεται ως αντίδραση σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα εθισμού.

Ο μηχανισμός που πιθανόν βρίσκεται πίσω από αυτή την μορφή σωματικής εξάρτησης είναι αυτός της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης. Το ερώτημα που απασχολεί πολλούς, είναι γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι περισσότερο επιρρεπείς σε εθιστικές συμπεριφορές. Είναι οι συνθήκες και το περιβάλλον που οδηγούν κάποιον στον εθισμό ή μήπως η γενετική κληρονομιά που κουβαλάει ο κάθε άνθρωπος; Σε ουσίες όπως η κοκαΐνη , η νικοτίνη και το αλκοόλ φαίνεται να υπάρχει ένα ισχυρό γενετικό υπόβαθρο. Οι ψυχικές διαταραχές είναι ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας στον εθισμό, άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη, διπολική διαταραχή και άλλες διαταραχές, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν εθιστικές συμπεριφορές.

Πόσο σημαντικές είναι οι οικογενειακές και κοινωνικές δομές στα άτομα με εξάρτηση;

Οι οικογενειακές δομές παίζουν και αυτές σημαντικό ρόλο, άνθρωποι που ανήκουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες με χαλαρούς δεσμούς ή μέσα σε ένα χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον  διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο στο να εθιστούν κάποια στιγμή στη ζωή τους . Οι κοινωνικές συναναστροφές (παρέες) και η κοινωνική πίεση που παράγεται απ’αυτές είναι ένας ακόμη επιβαρυντικός παράγοντας.

Παίζει ρόλο η ηλικία στην εξάρτηση;

Η ηλικία που αρχίζει κάποιος τη χρήση και η φύση της ουσίας που καταναλώνει έχουν και αυτά την σημασία τους, αυτοί που βρίσκονται σε μικρότερη ηλικία έχουν περισσότερες πιθανότητες να εθιστούν σε κάποιες ουσίες περισσότερο εξαρτησιογόνες από κάποιες άλλες. Το έντονο άγχος και τη προσπάθεια του ανθρώπου να απαλλαγεί από αυτό, μπορεί με τη σειρά του να οδηγήσει σε εθισμό.

Όπως λοιπόν είναι κατανοητό, ο εθισμός είναι το αποτέλεσμα ενός πολύ-παραγοντικού μηχανισμού που φαίνεται να επηρεάζεται από επιμέρους ψυχολογικούς, βιολογικούς και γενετικούς παράγοντες. Κάποιος που έχει γενετικό υπόβαθρο δεν σημαίνει ότι είναι καταδικασμένος να εθιστεί κάποια στιγμή στη ζωή του. Επίσης η εθιστική συμπεριφορά δε σχετίζεται αποκλειστικά με την σωματική εξάρτηση ή τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, κάποιος μπορεί να εθιστεί σωματικά σε ουσίες ή ψυχολογικά σε δραστηριότητες στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η σωματική εξάρτηση.

Θεραπεία και εθισμός

Σε όλες τις μορφές εθισμού αυτό που είναι περισσότερο σημαντικό όσον αφορά την θεραπεία, είναι να βρεθούν τα βαθύτερα αίτιά του. Σημαντικό ρόλο στον εθισμό είτε αυτός περιλαμβάνει σωματική εξάρτηση είτε όχι, παίζει το ψυχολογικό υπόβαθρο το οποίο είναι κοινό σε όλα τα είδη εθισμού. Οι ειδικοί διαφωνούν για το εάν ο εθισμός είναι “ασθένεια” ή ψυχική διαταραχή και κατά πόσο η εξάρτηση από ουσίες και ο εθισμός σε όλες τις πτυχές του, έχουν την ίδια έννοια. Παρόλα αυτά, υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες για τον εθισμό, που περιλαμβάνουν τόσο την σωματική απεξάρτηση όσο και την ψυχολογική.