Η ενασχόληση του Wassily Kandinsky (1866-1944) με τις επιστημονικές θεωρίες της οπτικής αντίληψης και ο ρόλος τους στην κίνησή του προς μια αφηρημένη μη αντικειμενική τέχνη υπήρξε βασικό αντικείμενο έρευνας για τον καλλιτέχνη. Αυτά έχουν επικεντρωθεί κυρίως στην επιρροή των εκδόσεων των ιδρυτών της ψυχολογίας Gestalt, Max Wertheimer (1880-1943), Wolfgang Köhler (1887-1967) και Kurt Koffka (1886-1941), των οποίων οι θεωρίες για την οπτική αντίληψη. φέρουν κάποιες σημαντικές ομοιότητες με αυτές που εξέφρασε ο Kandinsky.[1] Ο ίδιος ο Καντίνσκι, ωστόσο, δήλωσε σθεναρά στη δεύτερη έκδοση του 1928 του δεύτερου σημαντικού βιβλίου του, Punkt und Linie zu Fläche (Σημείο και γραμμή σε επίπεδο), ότι οι ιδέες του προϋπήρχαν εκείνων των Γκεσταλτιστών.

Yπάρχουν ενδείξεις όπως έχει επιβεβαιωθεί τόσο στα γραπτά του όσο και στην τέχνη του ότι επηρεάστηκε από το έργο μιας προηγούμενης γενιάς ψυχολόγων, συμπεριλαμβανομένων των Wilhelm Wundt (1832-1920) και Theodor Lipps (1851-1914). Οι συνδέσεις με την έρευνα του Lipps έχουν σημειωθεί στο παρελθόν, αλλά η σημασία του Wundt, ο οποίος θεωρείται «πατέρας της πειραματικής ψυχολογίας», για το έργο του Kandinsky δεν έχει προηγουμένως αναγνωριστεί.

Το 1896, όταν ο τριαντάχρονος Καντίνσκι έφτασε στο Μόναχο για να ακολουθήσει επαγγελματική καριέρα ως καλλιτέχνης, συνάντησε ένα ζωτικό κέντρο τόσο για την καλλιτεχνική όσο και για την επιστημονική σκέψη. Οι θεωρίες της οπτικής αντίληψης, που θα είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον νεοεμφανιζόμενο καλλιτέχνη, κυκλοφορούσαν στους τομείς της φιλοσοφίας, της επιστήμης και της πειραματικής ψυχολογίας. Ο Wundt είχε ιδρύσει το πρώτο εργαστήριο της Γερμανίας για πειραματικές μελέτες στη Λειψία το 1879, και ο Lipps, ένας από τους κορυφαίους συνεργάτες του, είχε μετακομίσει στο Μόναχο το 1894.

Για τον πολύμαθο Καντίνσκι, οι τότε εξελισσόμενες αρχές της οπτικής αντίληψης και τα σχετικά διαγράμματα των γεωμετρικών-οπτικών ψευδαισθήσεων θα είχαν ιδιαίτερη ελκυστικότητα, ακόμη και πριν αρχίσει να προωθεί την τέχνη του προς την πλήρη αφαίρεση και να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια οπτική γλώσσα.

Πτυχές της έρευνας του Lipps συνέπεσαν αρκετά με το ενδιαφέρον του Kandinsky να γεφυρώσει το οπτικό χάσμα μεταξύ του φυσικού και του πνευματικού κόσμου στην τέχνη του. Το 1897, για παράδειγμα, ο Lipps, ο οποίος εργαζόταν ως επικεφαλής του ινστιτούτου ψυχολογίας στο Ludwig-Maximilians-Universität München εκείνη την εποχή, περιέγραψε οπτικές ερμηνείες γεωμετρικών συνδυασμών στο διαμορφωτικό έργο του Raumästhetik und geometrisch-optische Täuschungen (Space και Γεωμετρικές-Οπτικές Ψευδαισθήσεις), επεκτείνοντας τις οπτικές μελέτες που τότε ήταν σε εξέλιξη στον τομέα της ψυχολογίας. Ο Lipps μελέτησε εκεί πώς τα σχήματα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με βάση τον χωρικό και κατευθυντικό προσανατολισμό τους σε μια σελίδα, προωθώντας την «αισθητικο-μηχανική» κατανόηση των γεωμετρικών μορφών στην τέχνη.

Η εξέτασή του και τα διαγράμματα σημείων, «εντάσεων» (γωνιών) και ψευδαισθήσεων (εικ. 1) επεκτάθηκαν σε προηγούμενες ψυχολογικές μελέτες γραμμών και γωνιών και συνέβαλαν στη δημιουργία μιας θεωρητικής γέφυρας μεταξύ των επιστημών της οπτικής και της ψυχολογίας, όπως έκανε επίσης ο Καντίνσκι. στο βιβλίο του, Point and Line to Plane, τρεις δεκαετίες αργότερα (εικ. 2).

 εικ.1

εικ.2

Αυτό το είδος λογικής εστίασης στη γεωμετρική κατασκευή σχημάτων, γωνιών και γραμμών μπορεί να φανεί αργότερα στην τέχνη του Kandinsky, από την εποχή του στο Bauhaus (εικ. 3), όταν οι κατασκευές του, σε απόκλιση από τις προηγούμενες, πιο εκρηκτικές του οι καμβάδες (εικ. 4), εμφανίζονται πιο τακτοποιημένοι, στατικοί και ακριβείς. Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η εστίαση του Kandinsky στην απόσταξη του οπτικού πεδίου σε πλήρως αποδομημένα, εξατμισμένα συνθετικά στοιχεία απηχεί διαγράμματα που παρήχθησαν από ψυχολόγους από χρόνια νωρίτερα. Αυτά περιλαμβάνουν εκείνα που ανέπτυξε ο Wundt στο διαμορφωτικό του έργο Grundriss der Psychologie (Περιγράμματα Ψυχολογίας) (πρώτη δημοσίευση 1896), στο οποίο ερεύνησε την έννοια της «οπτικής ολότητας» και της «ενότητας», που ήταν επίσης κεντρικά στον πειραματισμό του ίδιου του Καντίνσκι με την τέχνη και θεωρία στα πρώτα χρόνια της καριέρας του.

εικ. 3

 εικ. 4

Στις αντίστοιχες δημοσιεύσεις τους, οι Kandinsky και Wundt απεικόνισαν οπτικές αλληλεπιδράσεις που δημιουργήθηκαν από οργανωμένες διατάξεις κύκλων, γραμμών και γωνιών (εικ. 5 και 6), αλλά οι σκοποί τους ήταν διαφορετικοί. Το διάγραμμα του Wundt προοριζόταν να δείξει την οπτική της διόφθαλμης όρασης και αναπτύχθηκε από παρόμοια σχηματικά σχέδια που είχαν ήδη δημοσιευτεί ήδη από το 1860. Το 1925, ο Kandinsky, αντίθετα, χρησιμοποίησε τις ίδιες βασικές τριγωνικές φόρμες και λοξές γραμμές, οργανωμένες με παρόμοιο τρόπο, αλλά ενισχύθηκαν σημαντικά από άλλες γραμμές και σχήματα για να κατασκευάσει ένα αφηρημένο σχέδιο που έχει τη γενική εμφάνιση ανθρώπινης φιγούρας, τηρώντας την ευκρινή , γραμμική αισθητική του Bauhaus όπου δούλευε τότε. Επιπλέον, μια άλλη εικονογράφηση του Wundt από το Outlines of Psychology (εικ. 7), αυτή που δείχνει μια διαγραμματική απόδοση του εσωτερικού μακιγιάζ του ματιού, έχει το ίδιο συνολικό σχήμα με ένα βασικό μέρος ενός πίνακα του Kandinsky, On Points (εικ. 8), που χρονολογείται από το 1928. Και στις δύο εικόνες, η φιγούρα σε σχήμα κώνου με κλίση προς τα αριστερά που αποτελείται από έναν μεγάλο κύκλο που υποστηρίζεται από γραμμές που έχουν γωνία προς τα κάτω σε ένα σημείο είναι πολύ παρόμοια, ακόμα κι αν ο Καντίνσκι έχει ξανά περικυκλώσει αυτό το βασικό σχήμα με πρόσθετες μορφές και αυτή τη φορά, φυσικά, χρώμα.

 εικ. 5

 εικ. 6

Αυτά τα παραδείγματα δίνουν μόνο την απλή υπόδειξη των πολυσχιδών σημείων τομής μεταξύ των θεωριών του Καντίνσκι και των πειραματικών ψυχολόγων, αλλά μαρτυρούν μια σημαντική αφήγηση που δεν περιλαμβάνει μόνο τις σφαίρες της τέχνης και της επιστήμης γενικά, αλλά και σχετικά με την έκθεση του Καντίνσκι νωρίς. καλλιτεχνική σταδιοδρομία στα θεμελιώδη έργα των Wundt και Lipps. Οι θεωρίες των Gestaltists εξακολουθούν να είναι σχετικές και πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη, αλλά όσον αφορά την πρώιμη ανάπτυξη του Kandinsky στα τέλη της δεκαετίας του 1890 και την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα, οι συνδέσεις με τους Wundt και Lipps ανοίγουν μια εντελώς νέα λεωφόρο εξερεύνησης. Ακόμη και από την αρχή της καριέρας του, ο Καντίνσκι προκάλεσε τους θεατές του να δουν τα έργα του μέσα από τους φακούς τόσο της τέχνης όσο και της επιστήμης και την ένωση των δύο, προτρέποντάς τους να ανακαλύψουν με αυτόν τον τρόπο ότι υπάρχουν «περισσότερο από ό,τι φαίνεται» από ό,τι θα μπορούσαν.

 εικ. 7

 εικ. 8

Eνημερωθείτε για το ΝΕΟ Βιωματικό – Εκπαιδευτικό Σεμινάριο: Η Συμβολή του W. Kandinsky στην Τέχνη και την εικαστική θεραπεία μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ: https://psychopedia.gr/ekpaideytiko-amp-viomatiko-seminario-symvoli-toy-w-kandinsky-stin-techni-kai-tin-eikastiki-therapeia/

30 September 2021

Anne Regina Grasselli, University of Edinburgh

Πηγές:

[1] See for example Paul Overy, Kandinsky: Language of the Eye (New York: Praeger Publishers, Inc., 1969); Roy R. Behrens, ‘Art, Design and Gestalt Theory’, Leonardo, 31, 4 (1998), 299-303.

[2] Wassily Kandinsky, Point and Line to Plane, trans. by Howard Dearstyne and Hilla Rebay (New York: Solomon R. Guggenheim Foundation, 1947), p. 14.

[3] For connections between Kandinsky and Lipps, see David Morgan, ‘The Idea of Abstraction in German Theories of the Ornament from Kant to Kandinsky’, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 50, 3 (Summer 1992), 231-242. See also Crétien van Campen, ‘Early Abstract Art and Experimental Gestalt Psychology’, Leonardo, 30, 2 (1997), 133-136.

[4] Robert S. Harper, ‘The First Psychological Laboratory’, Isis, 41, 2 (July 1950), 158-161 (p. 158).

[5] Theodor Lipps, Raumästhetik und geometrish-optische Täuschungen (Leipzig: Barth, 1897), p. 39.

[6] J. C. Poggendorff, Annalen der Physik und Chemie 110, 186 (1860), 1-677 (p. 661).

Images:

Figure 1. Theodor Lipps, Fig. 136, 137, and 138, from Raumästhetik und geometrisch-optische Täuschungen (Leipzig: J.A. Barth, 1897), p. 293.

Figure 2. Wassily Kandinsky, Drawing for Point and Line to Plane, 1925, India ink on paper, 30.9 ´ 12.7 cm, Musée National d’Art Moderne, Centre Georges Pompidou, Paris. © Philippe Migeat – Centre Pompidou, MNAM-CCI /Dist. RMN-GP.

Figure 3. Wassily Kandinsky, In the Black Square, 1923, oil on canvas, 97.5 ´ 93.3 cm, Solomon R. Guggenheim Museum, New York. © 2018 Artists Rights Society (ARS), New York/ADAGP, Paris.

Figure 4. Wassily Kandinsky, Painting with White Border, 1913, oil on canvas, 140.3 ´ 200.3 cm, Solomon R. Guggenheim Museum, New York. © 2018 Artists Rights Society (ARS), New York/ADAGP, Paris.

Figure 5. Wassily Kandinsky, Lithographie n° I, 1925, lithograph, 53.5 ´ 34 cm, Musée National d’Art Moderne, Centre Georges Pompidou, Paris. © Philippe Migeat – Centre Pompidou, MNAM-CCI /Dist. RMN-GP.

Figure 6. Wilhelm Wundt, Fig. 17. Binocular Parallax, from Outlines of Psychology, trans. by Charles Hubbard Judd, 3rd rev. English edn from the 7th rev. German edn (Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1907), p. 154.

Figure 7. Wilhelm Wundt, Fig. 13. Diagram representing the Muscles of the left Eye, trans. by Charles Hubbard Judd, 3rd rev. English edn from the 7th rev. German edn (Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1907), p. 136.

Figure 8 and Cover Image. Wassily Kandinsky, On Points, 1928, oil on canvas, 140 ´ 140 cm, Musée National d’Art Moderne, Centre Georges Pompidou, Paris. © Service de la documentation photographique du MNAM – Centre Pompidou, MNAM-CCI /Dist. RMN-GP.